Erhan Erkut

Dünyada birçok kurum üniversite sıralaması yapıyor. Bunların en popüler olanı belki de 20 yıldan beri yapılan Times Higher Education’un (THE) sıralamaları. Bu sıralamalarda nerede olduğumuza bakmadan önce bu işin artık büyük bir sektöre dönüştüğünü vurgulamak gerek. 2023 bitmedi ama THE 2024 sıralamalarını çoktan yayınladı bile. Ayrıca 2024’te yayınlamayı planladığı sıralamaların da bir listesini verdi:

24 Ocak’ta dünyanın en uluslararası üniversiteleri sıralaması, 13 Şubat’ta dünya bilinirlik sıralaması, 6 Mart’ta kadınlar tarafından yönetilen üniversite sıralaması, 27 Mart’ta Çin üniversitelerinin alanlara göre sıralaması, 24 Nisan’da genç üniversiteler sıralaması, 1 Mayıs’ta Asya üniversiteleri sıralaması, 12 Haziran’da etki sıralamaları, 9 Ekim’de dünya üniversiteler sıralaması, 29 Ekim’de alanlara göre dünya üniversiteleri sıralaması, ve daha tarihi belirlenmemiş olan Arap üniversiteleri sıralaması, interdisipliner bilim sıralaması, Latin Amerika sıralaması, çevrimiçi eğitim sıralaması, Sahra-altı üniversiteler sıralaması. Görüldüğü gibi ayda bir sıralamadan fazlası yayınlanıyor. Neden mi bu işin suyunu çıkardılar? Dünya üniversiteleri sıralamasında kendine yer bulamayan üniversitelere övünecek bir şeyler verebilmenin bir ekonomik karşılığı var. Bir de tabii sıralama yapan kurumlar arasında sivrilme ve en çok bilinen sıralama olma hedefi var.

ÜNLÜ OKULLARDAN SIRALAMAYA BOYKOT

Dünyanın en büyük ve bilinen bazı üniversiteleri Harvard ve Yale tarafından başlatılan US News & World Report sıralamaları boykotuna katıldılar. Fakat kurum, üniversiteler istese de istemese de halka açık bilgiler ışığında üniversiteleri sıralamaya devam edeceğini duyurdu. Tabii bu sıralamanın geçmişini bilenler için bu sürpriz olmadı. US News & World Report eskiden Time ve Life ile rekabet etmeye çalışan bir dergi idi. Sıralama işine girdi ve dergiye ilgi çok arttı. O kadar arttı ki, US News & World Report bir müddet sonra dergicilikten vazgeçip sadece sıralama yapan bir kuruma dönüştü!

BİZİM ÜNİVERSİTELER

İşin ticari yönünü vurguladıktan sonra şimdi THE 2024 sıralamasında bizim üniversitelerin nerelerde olduğuna bakalım. Aşağıdaki tabloya sadece son 9 yılın tümünde ilk 1000’e girebilen okulları aldım.

Görüldüğü gibi ilk 300’e giren üniversitemiz yok—2018’den bu yana olmadı zaten. İlk ikide de iki vakıf

üniversitesi var ve yıllardır bu sonuç değişmiyor.

5 BAŞLIK, 18 KRİTER

THE sıralamayı 5 ana başlıkta toplanan 18 kriter üzerinden yapıyor. Ana kriterler ve ağırlıkları şöyle: Eğitim (%29,5), Araştırma ortamı (%29), Araştırma kalitesi (%30), Uluslararası görünüm (%7,5), Endüstriyel gelir ve patentler (%4). THE kriterleri başka bazı sıralamalara (örneğin ARWU ve URAP) göre daha kapsamlı. Öte yandan eğitim kriterinin ağırlığının yarısı, araştırma ortamı kriterinin ağırlığının ise yarısından fazlası sübjektif anket sonuçlarından geliyor. Kanımca bu nokta THE sıralamalarının en sorgulanabilir yanını oluşturuyor.

YUKARI ÇIKMAK HAYLİ ZOR

Kriterlere dikkatlice baktığımızda, üniversitelerimizin yukarılara çıkmasının zor olduğunu çıkarabiliriz. Bilinirlik anketlerinde, Batı’daki üniversitelerle kıyaslandığında çoğu yeni, küçük ve düşük bütçeli olan üniversitelerimizin iyi sonuçlar almasını beklemek fazla iyimserlik olur. Türkiye’deki yüksek öğrenci-hoca oranlarını ve doktora yerine lisans ağırlıklı eğitim politikalarını da düşünürsek üniversitelerimizin eğitim kriterinden yüksek puanlar almasını bekleyemeyiz.

EĞİTİM, ARAŞTIRMA PUANLARIMIZ DÜŞÜK

Özetle, üniversitelerimizin THE sıralamasında çok yukarılarda olmasını beklememeliyiz. 2020’den bu yana üniversitelerimizin bu kriterler altındaki (100 üzerinden) puanlarının incelenmesi sonucu olarak şunları görüyoruz:

Üniversitelerimizin eğitim ve araştırma puanları oldukça düşüktür. Son 5 sene içinde bu 7 üniversitemizin aldığı tüm eğitim puanlarının ortalaması 28,4, araştırma puanlarının ortalaması ise 29,4’tür. Buna karşılık atıf puanlarımızın ortalaması 47,8’dir. Bu 3 kriterin sıralamanın %88,5’ini oluşturduğu düşünülürse, üniversitelerimizin performanslarını büyük ölçüde atıfların belirlediği ortaya çıkar. 2020’de 7 üniversitemizin atıf puanı ortalaması 48,4 iken 2024’te 57,2’ye çıkmıştır.