Ayşe Naz Hazal Sezen

İnsan güvendiğinde, sevdiğinde ve inandığında kendine yapılan manevi taciz davranışları görmekte zorlanır. Sevdiklerinin, içinde bulunduğu grupların ya da güvendiği devlet simgesi tarafından değersizleştirerek manipüle edildiklerini görmenin acısı, manipülasyonun huzursuzluğundan daha şiddetli olabileceğinden yüzleşmek istemez. Ve insan, mağdur olarak içinde bulunduğu tablodan çıkmadıkça failini yaratmaya devam eder.

Basit görünen gaslighting uygulamaları zamanla maruz kalan kişinin kimliğini derinden sarsabilir.

Aşırı sevgi ve şefkatle bezenerek cazibe saldırısı altında kalan kurban, harika şeyler yapan partnerinin olumsuz davranışlarının kötü olup olmadığını anlayamaz hale gelir; kafası karışır, içsel pusulası kaybolmaya başlar.

Zorlama

Gaslighting uygulayıcısı duygusal ve/veya sözlü baskı ve manipüsyonla karşısındakinin davranışlarını kontrol altına alabilir. Sözlerini, sorunun kaynağına ulaşmak ve çözüm adına kullanmak yerine karşısındakini örtük yahut açık biçimde suçlamaya yönelik seçer. Mesela, cinsellikle alakalı yetersizlik hissederken, partnerine cinsellik dürtüsünün yüksek ya da düşük olduğunu söyleyebilir, partnerini suçlayarak doktora gönderebilir, porno izlemeye zorlayabilir; böylelikle kendi kusurlarını örtbas eder. Bazen partnerinin arkadaşlarıyla ya da kendi ailesi de dahil olmak üzere diğer insanlarla görüşmesini istemez. Kurbanının tutunabileceği ve destek alabileceği bir çevresi olması kendisini tehdit altında hissettirdiğinden sevgisini geri çekerek partnerine baskı ve manipüslasyon uygular. Eğer karşı gelirse partnerini sorun yaratmakla da suçlayabilir. Lakin hafif çabaları istediği sonuca elde etmesine yetmezse, kurban fiziksel olarak da tehlike altına girebilir. Gaslighting uygulayıcısının kendi yetersizlik duygularından alevlenen şiddet ve zorbalık; tek etme/boşanma tehdidi, finansal kontrol, fiziksel zarar, cinsel temasa zorlama, bağırma gibi davranışlarda görünebilir. Mağdur hem zihinsel hem fiziksel korkular nedeniyle şikâyet etmeyi bırakır, endişeleri daha fazla dile gelmez, paylaşılamaz olur ve kurtuluş umudunu adım adım yitirebilir.

Nasıl Anlamazsın!

Gaslighting mağdurlarının deneyimlerine bakıldığında “Nasıl kanmış?” veya “Hiç anlamamış mı?” benzeri sorular dinleyicilerin zihninde sıklıkla belirir. Ancak gaslighting uygulayıcıları akıl almaz seviyede çekici olabilirler. Kendi varlıklarını bir başkasının zayıflığı üzerinden teyit etmek ve istediklerini elde etmek için mizahı, zekayı ve cazibelerini kullanma konusunda yeteneklidirler. Aşırı sevgi ve şefkat sunabilir; hatta karşısındakini başka kimse tarafından böylesine sevilmeyeceğine ve kendisi kadar kimsenin onu önemsemeyeceğine inandıracak kadar itina gösterebilirler. Aşırı sevgi ve şefkatle bezenerek cazibe saldırısı altında kalan kurban, harika şeyler yapan partnerinin olumsuz davranışlarının kötü olup olmadığını anlayamaz hale gelir; kafası karışır, içsel pusulası kaybolmaya başlar. Mağdur neyin doğru neyin yanlış olmasını düşünmek bir yana kendi duygularını tanıyamaz hale gelir.

Nasıl Gaslighting uygulayıcısı olunur?

Bittabi, hiç kimse manipülatif olarak dünyaya gelmiyor. İçine doğduğumuz aile ve çevrede kişiliğimiz şekilleniyor. Erken çocukluk döneminde öğrendiklerimiz ve öğrenemediklerimizin davranışlarımız üzerindeki derin etkisini yetişkinlik hayatımızda görmeye devam ediyoruz. Manipülasyon davranışları genelde bakım verenlerden ve rol modellerden öğrenilir; temelinde sıklıkla çocukluk çağı travmaları, istismar veya ihmal bulunabilir. Sadece aleni taciz, ihmal ya da istismar değil, çocuğun kendi gerçekliğini yok saymak da bir saldırıdır. Acıktığını söyleyen bir çocuğa “henüz acıkmamışsındır, daha erken” ya da üşüdüğünü söylediğinde “içerisi o kadar soğuk değil, üşümemişsindir” diye cevap vermek çocuğun kendi gerçekliğine saldırıdır. Zira çocuğun kendi duyu ve duygularına güvenmesinin önü kesilmiş, olur. Çocuk ve ebeveyn arasında yaşanan bu tarz yaygın gaslighting diyaloglarına tanıklığın etkisi yetişkinlikte istemsizce ortaya çıkabilir.

Gaslighting, tehdit altında hissettiğinde kontrolü yeniden ele almanın yolu olarak geliştirilmiş bir savunma mekanizması olabilmesinin yanı sıra ekseriyetle özgüveni düşük, değersizlik duygularıyla boğuşan, sorumluluk alamayan ve sürekli onaylanma ihtiyaç duyan kişiler tarafından kullanılır. Davranışlarının, düşüncelerinin ve duygularının manipülasyonu sonucunda mağdurun bozulan dengesi, yitirdiği öz saygı ve öz değer, gaslighting uygulayıcısının güç ve kontrol kazanılması anlamına gelir. Hakikatte, hasret kaldıkları yakınlığı, ilgiyi, onaylanmayı ve sevgiyi ararken karşılarındakini bir o kadar değersiz, önemsiz ve yeteriz hissettirler.

Gaslighting her yerde

En yaygın haliyle romantik ilişkilerde uygulanıyor gibi görünse de yaşamın birçok alanında saklanır, gaslighting. Hastanın ameliyat sonrası bazı belirtilerden bahsettiğinde, Tıbbi uzmanların sıkıntısının hayali ya da hastanın fazla hassas olduğunu ima etmesi tıbbı gaslighting; belli bir grubun farklı bir ırka ya da kültüre sahip olduğu için maruz kaldığı ayrımcılık ırksal gaslighting; siyasetçiler tarafından kullanılan sahte vaatler, gündem değiştirme veya gerçeği öğrenmenin önüne geçen sansür uygulamaları politik gaslighting; sanal platformlar aracığıyla karşısındakinin özgüvenini yıkmaya yönelik yapılan yorumlar, tekrarlı tacizler dijital gaslighting; dini liderlerin inananların gerçeklik algılarına saldırarak kişisel inançların yok sayıp, kimliğin dinin altında kaybolmasını sağlaması dini gaslighting; bir hükümetin, kendi çıkarları uğruna verdiği kararları, halkı inandırmak için çarpıtması, gizlemesi ya da tepeden inme yeni yasalar getirmesi devlet gaslightingi; ulus fark etmeksizin, önemli şeyler yaşanırken, medyanın bunu saklaması, çarpıtması, dikkatleri başka yöne çekmesi medya gaslightingi olarak anılabilir.

İnsan güvendiğinde, sevdiğinde ve inandığında kendine yapılan manevi taciz davranışları görmekte zorlanır. Sevdiklerinin, içinde bulunduğu grupların ya da güvendiği devlet simgesi tarafından değersizleştirerek manipüle edildiklerini görmenin acısı, manipülasyonun huzursuzluğundan daha şiddetli olabileceğinden yüzleşmek istemez. Ve insan, mağdur olarak içinde bulunduğu tablodan çıkmadıkça failini yaratmaya devam eder. İlk bakışta basit görünen gaslighting uygulamaları zamanla maruz kalan kişinin kimliğini derinden sarsabilir. Bilhassa, etrafta kim olduğunuzu hatırlatacak güvenilir arkadaşlar ve yakınların bulunması, dayanak bulunması oldukça değerlidir. İnsanın kendi değerini ve zihinsel sağlığını yavaş yavaş aşındıran gaslighting’in duygusal istismar olduğunu, onu iyi tanımak gerektiğini ve manipülasyonu uygulayan kişinin yalnızlaştırma isteğinin aksine destek almaktan çekinmemek gerektiğini hatırlamak gerekir.