Kaya Türkmen

Müzikolog, besteci, orkestra şefi ve piyanist Sir Donald Tovey klasik müzikte iz bırakmış kişileri "Büyük Besteciler" ve "Önemli Tarihi Figürler" olarak ikiye ayırır. Ona göre örneğin Brahms büyük bestecidir ve o muhteşem eserleriyle müzik mirasımızı zenginleştirmiştir. Ancak müzik tarihine yön veren kayda değer bir rolü yoktur.

Mesela İrlandalı besteci John Field ise, müzikal bir ifade biçimi olarak noktürnü “icat” etmiş olmakla ikinci kategoriye girer. Ama o da büyük besteci sayılmaz.

Çok küçük bir azınlık her iki kategoride de yer alır. Bunlardan biri de hiç kuşkusuz Franz Joseph Haydn'dır.

31 Mart 1732’de Avusturya’nın Rohrau köyünde doğan Joseph Haydn müzik tarihinin en önemli figürlerinden biri. Klasik dönemin şekillenmesinde büyük bir rol oynayan Haydn, senfoni ve yaylı çalgılar kuarteti gibi müzik formlarını geliştiren bir yenilikçi. Müziğe yaptığı katkılar nedeniyle "Senfoninin Babası", "Kuartetin Babası" unvanlarıyla anılıyor.

Erken Dönem ve Eğitimi

Haydn, yoksul ama müzikle iç içe bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Babası araba tamircisi, annesi aşçıydı. Babası müzik eğitimi almamıştı ama müziği ve özellikle halk şarkılarını çok severdi. Küçük yaşta yeteneği fark edilen Joseph 6 yaşında Hainburg’a, kuzeninin yanına gönderildi. Burada temel müzik eğitimi aldı ve sesinin güzelliği sayesinde 8 yaşında Viyana’daki Aziz Stefan Katedrali’nin çocuk korosuna katıldı.

Koro yıllarında Haydn, bir yandan kilise müziğiyle deneyim kazanırken, bir yandan da müzik teorisi ve enstrüman bilgisi edindi. 17 yaşında sesinin değişmesi nedeniyle koro görevine son verildi. Maddi sıkıntılarla karşılaşan Haydn, bir süre serbest müzisyen ve öğretmen olarak geçimini sağladı. Bu dönemde İtalyan besteci Nicola Porpora’nın asistanlığını yaparak kompozisyon ve müzik teorisi konularında kendini geliştirdi.

Aziz Stefan korosundaki öğretmeni Haydn’a küçük bir ameliyatla o güzel soprano sesini hayat boyu koruyabileceğini söyler ancak ameliyatın ayrıntısına girmez. Haydn çok sevinir ve kabul eder. Ameliyata saatler kala babası durumu öğrenir ve ameliyata engel olur.

Ya Mozart’ın bile “Baba” diye hitap ettiği Haydn ameliyat edilmiş olsaydı?

Kariyerinin Başlangıcı

1750'lerin başında Haydn, Viyana müzik çevrelerinde tanınmaya başladı. 1757’de aristokrat bir aile olan Morzin’lerin müzik direktörlüğüne getirildi. Burada ilk senfonilerini yazdı ve orkestra yönetimi konusunda deneyim kazandı. 1761’de Morzin ailesinin mali sorunları nedeniyle işini kaybetti, ancak aynı yıl Macaristan’daki Esterházy ailesinin sarayında müzik direktörü olarak işe alındı. Bu, Haydn’ın kariyerinde dönüm noktası oldu.

Esterházy’nin Sarayında

Haydn, 1761’den 1790’a kadar Esterházy ailesi için çalıştı. 30 yıl. Dile kolay. Avusturya İmparatorundan dahi zengin olduğu söylenen Prens Nikolaus Esterházy’nin himayesinde, bir besteci olarak hem sınırsız bir sanatsal özgürlüğe hem de ciddi maddi kaynaklara kavuştu. Esterháza Sarayı’nda bir orkestra yönetti, operalar sahneledi ve konuk müzisyenlerle çalıştı. Bunlardan biri de Beethoven oldu. Haydn, burada yüzlerce eser besteledi. Senfoniler, yaylı çalgılar kuartetleri, operalar, oratoryolar, kilise müzikleri…

Esterházy ailesiyle olan uzun ilişkisi sırasında Haydn, senfoni formunu geliştirdi. “Sürpriz Senfoni” (No. 94) ve “Veda Senfonisi” (No. 45) gibi eserleri, dinleyiciler arasında büyük yankı uyandırdı. Aynı zamanda yaylı çalgılar kuarteti türünde de çığır açtı.

Londra Yılları

1790’da Prens Nikolaus’un ölümü üzerine Esterházy ailesindeki görevinden ayrılan Haydn, Londra’ya davet edildi. Bu taşınma Haydn’ın kariyerinin zirvesini temsil eder. Haydn, burada büyük bir ilgiyle karşılandı ve "Londra Senfonileri" olarak bilinen 12 senfoniyi besteledi.

Londra’da geçirdiği yıllar Haydn’ın sadece maddi durumunu değil, uluslararası ününü de artırdı. Burada Georg Friedrich Händel’in oratoryolarından ilham alarak “Yaratılış” ve “Mevsimler” oratoryolarını yazdı. Bu eserler, Haydn’ın müziğinin ruhani boyutu olan en önemli çalışmaları.

Eserlerinin bazılarının ilginç hikayeleri vardır: Bunlardan biri Veda Senfonisi olarak bilinen 45. senfonisidir. Eserin sonlarına doğru kendi bölümlerini bitiren müzisyenler müzik devam ederken ikişer üçer sahneyi terk ederler. Ta ki sahnede şef ve tek bir kemancı kalana kadar. Bu senfonide Haydn ve müzisyen arkadaşlarının kış mevsiminde şehirdeki ailelerinin yanına dönmek istediklerini Prens Esterházy’e anlatmaya çalıştıkları hikaye edilir. Rivayete göre Prens mesajı almış ve onlara izin vermiştir.

Haydn’ın Sürpriz Senfonisi adını taşıyan 94 numaralı senfonisini ise akşam yemeği sonrasındaki konserlerde dinleyicilerin çoğunun uyuduğunu fark etmesi üzerine bestelediği söylenir. Haydn’in çoğu senfonisi gibi canlı birinci bölümle başlayıp yumuşak, yavaş tempolu ikinci bölümle devam eden senfoni dinleyicilerin uykuya daldığı sırada birdenbire davullar ve çok yüksek sesli telli çalgıların melodisi ile onları uyandırır.

Son Yılları ve Mirası

1795’te Avusturya’ya dönen Haydn, artık zengin ve saygın bir müzisyen olarak hayatını sürdürüyordu. Viyana’daki evinde sakin bir yaşamı vardı. Bestecilikten tamamen kopmadı. Sağlığı bozulmasına rağmen, kilise müziği bestelemeye devam etti. Özellikle, Avusturya milli marşı olarak kabul edilen “Gott erhalte Franz den Kaiser” ezgisi büyük beğeni topladı. Bu ezgi daha sonra Almanya’nın bugün de milli marşı olan "Deutschlandlied"e dönüştü.

Haydn, 31 Mayıs 1809’da Viyana’da hayata veda ederken Napolyon Viyana’yı işgal ediyor, her taraftan top sesleri yükseliyordu.

Haydn, Klasik dönemin kurucu figürlerinden biridir. Senfoni, kuartet, sonat ve oratoryo gibi türleri teknik açıdan mükemmelleştirdi ve bestecilere zengin bir ilham kaynağı oldu. Mozart ve Beethoven gibi dev besteciler Haydn’dan büyük ölçüde etkilendiler. Onun yenilikçi yaklaşımı Batı müziğinin gelişimine büyük bir itici güç oluşturdu. Haydn müzik tarihinde silinmez bir iz bırakmış ve "Klasik Dönemin Babası" olarak hak ettiği yeri almıştır.

Dinleme önerisi: Re majör 2. Viyolonsel Konçertosu.

Solist Steven Isserlis ve Roger Norrington yönetiminde Chamber Orchestra of Europe.