Kaya Türkmen

Müzikte hayal gücünün, tutkunun ve bazen de deliliğin sınırlarında dolaşan bir ruh Robert Schumann. Romantik dönemin en içten, en kırılgan ve en cesur bestecilerinden biri. Müziği, akıl ile kalbin savaşı, melankoli ile coşkunun dansı gibidir. Bir gün fısıldar, ertesi gün haykırır. Kimi zaman bir çocuk masumiyetinde, kimi zaman derin bir ruh çöküntüsünün içinde kaybolur. Schumann’ı dinlemek, onun dünyasına girmek demektir.

Robert Schumann, 8 Haziran 1810'da Almanya'nın Zwickau kentinde doğdu. Ailenin beşinci çocuğuydu. Babası bir kitapçı ve yayıncıydı. Edebiyatla iç içe büyüdü. Gençliğindeki bu edebiyat ilgisi, bestelerindeki anlatı derinliğinin temelini oluşturdu. Genç yaşlarda piyanoya başladı ve büyük bir yetenek gösterdi. Anne ve babası aman aman müzik düşkünü değildiler. Yine de oğullarının müzik yeteneğini teşvik ettiler. Robert 10 yaşına geldiğinde piyano dersleri almaya başladı.

1926 yılında babasını kaybeden Schumann, 1831’de annesinin ısrarıyla Leipzig Üniversitesi'nde hukuk eğitimine başlasa da müziğe olan ilgisi ağır bastı ve piyanist Friedrich Wieck'in öğrencisi oldu. Ancak aşırı çalışma sonucu sağ elinin işaret ve orta parmaklarında bir rahatsızlık ortaya çıktı. O dönemin tedavilerini denedi. Hatta orta parmağını güçlendirmeye yarayacağı söylenen bir mekanik cihaz kullandı. Ancak bu cihaz elinin büsbütün sakatlanmasına neden oldu. Bu sakatlık askerlikten muaf olmasına yaradıysa da piyano virtüözü olma hayali sona erdi. O da kariyerini besteci ve müzik yazarı olarak sürdürdü.

Clara Wieck ile Aşkı ve Evliliği

Schumann’ın hayatındaki en önemli insan, hocasının kızı Clara Wieck’ti. Clara dönemin en büyük piyanistlerinden biriydi ve Robert ile derin bir aşk yaşadı. Ancak Clara’nın babası Friedrich Wieck, bu ilişkiye şiddetle karşı çıktı. Wieck’e göre Robert güvenilmez, mali açıdan istikrarsız ve psikolojik olarak dengesiz biriydi.

O dönemde 21 yaşından küçük kadınların evlenmek için ebeveynin izni gerekiyordu. Mahkemelik oldular. Kazandılar. Ve Clara’nın 21. yaşından bir gün önce evlendiler. Bir gün sonra mahkeme kararı olmaksızın da evlenebilirlerdi. Ama bu bir onur meselesiydi.

Bu evlilik, Schumann’ın müzikal üretkenliğini büyük ölçüde artırdı. 1840 yılı, onun “Lied Yılı” olarak bilinir, çünkü bu dönemde “Dichterliebe” ve “Frauenliebe und Leben” gibi şarkı döngülerini besteledi. Şiir ve müzik arasındaki bağı ustalıkla işleyen Schumann, lirik anlatımıyla lied türünü doruk noktasına taşıdı.

Bestecilik Kariyeri ve Yenilikçi Tarzı

Schumann, 1830'ların sonlarından itibaren piyano müziğinde çığır açan bir besteci olarak kendini kanıtladı. Özellikle "Carnaval", "Kinderszenen", "Kreisleriana" ve "Fantasiestücke" gibi eserleri, piyano repertuarının en önemli parçalarından oldu.

Schumann’ın müziği, zaman zaman içsel çatışmaları ve duygusal dalgalanmalarını açığa çıkarır. Schumann, müziğinde alter ego karakterleri olan Florestan (tutkulu ve coşkulu yönü) ve Eusebius (düşünceli ve melankolik yönü) figürlerini kullanarak, ruh halindeki değişimleri yansıtır.

1844’te Rusya turnesinde Schumann, "Clara Schumann’ın kocası" olarak tanıtılmasından rahatsız oldu ve turneyi Clara’dan önce terk ederek evine döndü. Aynı yıl, Mendelssohn’un Leipzig Konservatuvarı’nda kendisine tahsis ettiği öğretim görevinden istifa etti ve ailesiyle Dresden’e taşındı. Bu dönemde Piyano Konçertosu, 2. Senfoni ve birçok lied (şarkı) besteledi. Ancak 1840’ların sonlarına doğru ruh sağlığı hızla bozulmaya başladı.

Müzik Eleştirmenliği ve Yeni Yeteneklerin Keşfi

Schumann sadece bir besteci değil, aynı zamanda güçlü bir müzik eleştirmeniydi. “Neue Zeitschrift für Musik” adlı derginin kurucularından biri olarak, müzik dünyasında önemli bir otorite oldu. Bu dergide yazdığı eleştirilerde, dönemin genç yeteneklerine destek verdi ve özellikle Franz Liszt ve Frédéric Chopin gibi bestecileri ilk keşfedenlerden biri oldu.

Schumann, Johannes Brahms’ı müzik dünyasına tanıtan kişi oldu. Brahms'ın ilk eserlerini duyduğunda onu "Beethoven'dan sonra gelen en büyük deha" olarak tanımlamıştı. 1853’te yazdığı bir makalede ise Brahms’tan "müzik dünyasının kurtarıcısı" olarak söz ediyordu. Bu övgü, Brahms’ın kariyerinde büyük bir dönüm noktası oldu ve onun müzik dünyasında kabul görmesini sağladı.

Düşüş ve Trajik Son

1850 yılında Schumann, Düsseldorf’ta müzik direktörlüğü görevini kabul etti. Ancak bu karar onun için büyük bir hata oldu. Schumann, iyi bir orkestra şefi değildi ve bu pozisyon tam da bu beceriyi gerektiriyordu. Doğası gereği içine kapanık biri olduğu için, Liszt ve Wagner gibi büyük isimler onu sıkıcı buluyordu. Zaman zaman çevresini tanıyamayacak kadar bilinçsiz hale geliyor ve insanlarla iletişim kurmakta zorlanıyordu.

1854’te Schumann, zihinsel çöküşünün zirvesindeyken “şeytanın ona bir melodi fısıldadığını” iddia etti. Bu melodi, aslında ‘Geistervariationen’ (Hayalet Varyasyonları) adlı eseri olacaktı. Ancak Schumann, bu eseri tamamladıktan kısa süre sonra kendini Ren Nehri’ne atarak intihar etmeye çalıştı. Kurtarıldı. Ancak akıl sağlığı iyice bozuldu ve ömrünün son iki yılını kendi isteğiyle Bonn yakınlarındaki Endenich akıl hastanesinde geçirdi. Bu dönemde ona nadiren ziyaretçiler geliyordu, ancak Johannes Brahms en sadık dostlarından biri olarak Schumann’ı ziyaret etmeye devam etti.

“Romantiklerin en romantiği” olarak anılan Schumann, bu hastanede iki yıl boyunca yaşadı ve sonunda, 29 Temmuz 1856’da, 46 yaşında, Clara’nın kollarında hayatını kaybetti. Ertesi gün Bonn’da toprağa verildi.

Clara Schumann eşinin ölümünden sonra kırk yıl piyanist olarak Avrupa sanat merkezlerinde konserler verir, Robert’in eserlerini çalarak ve bastırarak tanıtımını yapar. Konserlerinde Schumann’ın yanı sıra Bach, Mozart, Beethoven, Chopin ve Brahms’ın eserlerini seslendirir. Clara, Robert’in ölümünün ardından kırk yıl boyunca yas tutar ve sahneye hep siyah giysilerle çıkar.

Dinleme önerisi:

1) Kinderszenen, Op. 15, Martha Argerich (DGG)

2) La minör Piyano Konçertosu, Op. 54, Martha Argerich,

Riccardo Chailly, Gewandhausorchester (DECCA)

3) La minör Viyolonsel Konçertosu, Op. 129, Jacqueline du Pré,

Daniel Barenboim, New Philarmonia Orchestra (Warner Classics)