Hüseyin Tapınç

Türkiye’de yazın geldiğini son yıllarda gazetelere ve internet haber sitelerine düşen Bodrum ve lahmacun fiyatları haberleri ile anlıyoruz. 

Bu yıl da kural değişmedi. Bu sene Mayıs ayından başlamak üzere Bodrum’daki lahmacun fiyatları adeta heyecanla takip edilen bir ekonomik gösterge gibi haberlere yansıdı. Hoş, bu sene iki ayrı fiyattan söz edilse de Bodrum’daki lahmacun fiyatları 450 lira olarak kayıtlara geçti. Bu yıl için haber sitelerine düşen bir diğer lahmacun fiyatı da 295 lira idi. Geçen senenin lahmacun fiyatı 194, 2021 yazının fiyatı da 95 lira idi. Lahmacuna dayalı bir yıllık enflasyon sistemi kurmak işten bile değil.

Lahmacun simgesi

Kuşkusuz ki, lahmacun tüm Bodrum’da 450 liraya satılmıyor. Bu fiyat Türkiye’nin belki de en lüks tatil beldesi Türkbükü ve hatta oradaki tek bir otel için geçerli. Ancak, ilgili otelin lahmacun fiyatı tüm Bodrum’a yansıtılan bir simge değer. Medyamız da bu Bodrum imgesinin çoğaltılıp yaygınlaşması için elinden geleni yapıyor.

Bodrum’daki ortalama lahmacun fiyatlarını merak ediyorsanız, onu da paylaşayım. Böylece, hem gerçek Bodrum’a biraz daha yaklaşmış oluruz, hem de ülkenin ekonomik durumunu bir kez daha göz önüne serme şansımız olur. 

Ortalama fiyatlar nasıl?

Bodrum’da geçen hafta sonu ortalama sayılabilecek bir restoranda bir fındık lahmacun 40 lira idi. Sezon başlamadan önce bu fiyata aynı yerde normal boyutlarda bir lahmacun yemek mümkündü. Bugün deniz kenarına yakın bir restoranda lahmacun 100 lira civarına ulaşmış durumda. Buna karşın, esnaf lokantası olarak da tanımlayabileceğimiz yerlerde ya da ortalama bir pidecide bir lahmacunu 60 liraya yiyebilirsiniz. 

Keseye göre farklı farklı Bodrum

Lahmacun fiyatlarının gösterdiği gibi, Bodrum’da tek bir Bodrum yok. Kesenize göre Bodrumlar var. Hepsinin kesişim noktası ise fiyatların geçen seneye göre çok yükselmiş olması. 

TÜİK tarafından Nisan 2023’te açıklanan Hanehalkı Yurtiçi Turizm İstatistiklerine göre, 2022 yılı birinci çeyreğinde 7.344.000, ikinci çeyrekte 9.846.000, üçüncü çeyrekte 19.156.000 ve son çeyrekte de 7.614.000 kişi seyahate çıktı. Bir önceki yıl ile kıyaslandığında özellikle yaz aylarına denk gelen dönemde seyahate çıkanların oranı sadece yüzde 2 oranında artarken, son çeyrekte seyahate çıkanların oranı yüzde 15 oranında küçüldü. 

Nüfusun yüzde 22'si seyahate çıkabildi

Seyahate çıkan kişilerin sayılarından yola çıkarak Türkiye’de mobilitenin ne kadar kısıtlı bir kitle arasında gerçekleştiğini görmek son derece kolay. En çok seyahat edilen çeyrekte bile toplam nüfusun yüzde 22’si bir seyahate çıkmış bulunuyor. 

Eurostat araştırmalarına göre, ülkemizde yılda 1 hafta tatile gitme olanağı olmayanların oranı yüzde 60’ları buluyor. Buna karşın, örneğin, 2022 yılında İngiltere’de gerçekleştirilen bir araştırmada yetişkin nüfusun %65’inin ülke sınırları içinde ve %45’inin de ülke sınırları dışında en az bir kez tatil yaptığını görebiliyoruz. İngiltere’de bir kişinin bir yıl içinde yaptığı ortalama tatil sayısı 3.6. 

Ülkemizde geçtiğimiz sene tüm bir yıl boyunca yapılan toplam seyahat sayısında da bir küçülme yaşandı. Her ne kadar çok önemli bir küçülmeden söz edemesek de en azından geçen yıl içinde yapılan seyahatlerin artmadığını ve 2021 yılına göre yerinde saydığını kabul etmemiz gerekiyor. 

Toplam geceleme sayısı azaldı

Bu alanda önemli bir değişim yaşanmasa da yapılan seyahatlerdeki toplam geceleme sayısında yüzde 7 oranında bir küçülme oldu. 2021 yılında yapılan geceleme sayısı 458.872.000’den geçen yıl 426.579.000’e düştü. Bu küçülmeye paralel olarak ortalama geceleme sayısı da 2021 yılında 8.7’den 2022’de 8.2’ye indi.

Türkiye’de tatil alışkanlıklarından söz ederken, hemen aklınıza tüm tatilcilerin tatillerini otellerde ya da diğer konaklama tesislerinde geçirdiği gelmesin. Bu, son derece yanıltıcı bir değerlendirme olur. 

Yakınım-akrabam sağ olsun!

2022 yılında en az bir kez seyahate çıkanların yaklaşık yüzde 60’ı bir yakınını ziyaret etmek amacıyla yola çıkarken, üçte birinin seyahat nedeni gezi, eğlence ve tatil olarak kaydedildi. Ülkedeki üçüncü önemli seyahat nedeni ise sağlıktır.

Tüm bu seyahatlerin yaklaşık yüzde 70’inde geceleme bir akrabanın ya da arkadaşın evinde gerçekleşti. Bu gecelemeyi kişilerin kendi evlerinde yaptıkları konaklamalar izledi (yüzde 17). Otel ve pansiyon tarzı yerlerde yapılan konaklamaların oranı tüm geceleme sayısının sadece yüzde 10’unu oluşturuyor. 

Tüm bu rakamlar, Türkiye’deki tatil alışkanlıklarının nasıl dar bir çevre içinde gerçekleştiğini ve bu çerçevede otel vb. konaklamaların son derece küçük bir paya sahip olduğunu net bir şekilde gösteriyor.

Eğlence-kültür-lokanta-otelde azalma

Aynı yılın Hanehalkı Tüketim Harcamaları istatistiklerine baktığımızda, en önemli harcama kalemlerimizin gıda ve alkolsüz içecekler (yüzde 23), konut ve kira (yüzde 22) ve ulaştırma (yüzde 21) olduğunu görüyoruz. Bu üç kalem, toplam harcamaların yüzde 66’sını oluştururken, eğlence ve kültür ile lokanta ve otel harcamalarına ayrılan pay sadece yüzde 8 ile sınırlı kalıyor. 

Düzenli bir maaş geliri olan kişiler, eğlence, kültür, lokanta ve otel harcamalarına bütçelerinin yüzde 10’unu ayırırken, emeklilik geliri ile yaşayanlar bu giderlere bütçelerinin yalnızca yüzde 6’sını ayırabiliyor. 

Bu harcama kalemi, ulusal gelir içinde en yüksek pay sahibi olan yüzde 20’lik dilim içinde yüzde 9’a yükselirken, en düşük gelir grubunda yer alan yüzde 20’lik grupta bu harcamalar toplam gelirin 5’ini oluşturuyor.  

Gelir dağılımı da azaldı

Bu arada, hemen belirtmek istiyorum, TÜİK 2022 Gelir Dağılımı İstatistikleri’ne göre, en yüksek hanelhalkı kullanılabilir fert gelirine sahip %20’lik grubun toplam gelirden aldığı pay yüzde 48’e yükselirken, en düşük gelir grubunda bu oran yüzde 6 oldu. Bu dilimlere yüzde 10’luk paylar içinde bakarsak, en yüksek gelire sahip yüzde 10’lık grubun toplam gelirden aldığı payın yüzde 33 olduğunu, en alttaki yüzde 10’luk grubun ise yüzde 2 ile sınırlı kaldığını görüyoruz.

Konuyu yüzdesel değerlerden arındırıp 2022 yılında toplam hanehalkı geliri içinde eğlence, kültür, lokanta ve otel harcamalarına ayrılan bütçeye aylık ortalama olarak baktığımızda, bu bütçenin 1.009 TL olduğunu görüyoruz. Bu rakamı enflasyonla bugüne taşıdığımızda bile son derece sınırlı bir harcama bütçesinden söz ettiğimizi görebilirsiniz. 

Bütçe meselesi

Bu rakamlar, Bodrum’daki geçen senenin 194 ve bu senenin 450 lira olan lahmacun fiyatlarının aslında kime hitap ettiğini net bir şekilde gözlerinizde canlandırmıştır. Bu lahmacun fiyatları, ulusal gelirden en yüksek payı alan yüzde 20’lik ve hatta yüzde 10’luk kesimi aşarak, aslında toplumun en üst kısmında yer alan yüzde 1’lik kesime hitap ediyor. 

Yazının başlarında da belirttiğim gibi, yüzde 1’lik kesime hitap eden bir Bodrum olduğu gibi, sınırlı bir bütçeyle tatil amaçlı seyahat edebilen dar gelirli bireylere veya ailelere hitap eden bir Bodrum da mevcut. Tatile çıkabilen dar bir kitleye, hepimize uygun bir Bodrum tatili mümkün. Önemli olan, tatile çıkabilmek için uygun bir bütçeye sahip olabilmek.