Gülü deste eylerim…

Gülü deste eylemek eylemlerin en güzelidir…

İşte o gül demeti içinde olan Afife Jale, Adalet Ağaoğlu, Tomris Uyar, Leylâ Erbil, Didem Madak edebiyat ve sanat dünyamızın iz bırakan gülleridir.

Kul Nesimi diyor ki:

“Gülden terazi tutarlar

Gülü gül ile tartarlar

Gül alırlar gül satarlar

Çarşı pazar güldür gül”

Kadın yazar olmak dünyanın her köşesinde zordur. Tarih boyunca kadınlar isimlerini gizlemiş ve takma erkek isimleriyle yazmak zorunda kalmışlardır. Bunlara en güzel örnek Fransız yazar George Sand’dır.

Bugün edebiyatımızın erkek kalemleri, edebiyat ve sanat konuşunca hep erkek yazarları, şairleri, ozanları, sanatçıları örnek gösterirler. Edebiyat dünyasında iz bırakan, akımlara öncülük eden, Nobel Edebiyat Ödülü’ne aday gösterilen kadınlar konuşulmaz, örnek gösterilmez. Erkek egemen bakış ve zihniyet, kadını anlatmak, sanat yolculuğunu izlemek, değerbilirlik göstermekten uzaktır.

Gül destesindeki kadın yazar ve şairlerimizin ortak özellikleri sanat ve edebiyat ağırlıklı olsa da Afife Jale, Leylâ Erbil ve Adalet Ağaoğlu toplumsal olaylara da duyarlılık göstererek siyasi partilerde yer almış, aday olmuşlardır. Kadın kalemler kendi yaşam yolculuklarında verdikleri mücadele sonunda ölümsüz yapıtlara imza atarak bu dünyadan geçtiler.

Afife Jale, Adalet Ağaoğlu, Leylâ Erbil, Tomris Uyar, Didem Madak ve Suat Derviş sadece yazmakla var olmamış, şairlerin dizelerini, yazarların romanlarını, öykülerini, denemelerini süsleyen ana kahramanlar olmuşlardır.

Tiyatro dünyasının mücadele gülü Afife Jale!

Bakın İlhan Selçuk “Kadın ve Sendika” kitabımın sunusunda Afife Jale’yi nasıl selamlıyor:

“Tiyatromuzda ilk kadın oyuncu kim?

Afife Jale!

Sendikacılığın da Afife Jale'leri elbette olacak, halk salonu dolduracak, perde açılacak… Açıldı bile...

Ancak sahnedeki oyun değil, yaşamın ta kendisidir; en acı gerçekliğiyle...”

Afife Jale, çağdaş demokrasinin henüz tüm kurum ve kurallarıyla yerleşmediği bir yönetim döneminde bedeller ödeyerek tiyatro sahnesinde yer almayı başarıyor. O dönemde sahneye her çıkışı bir olay oluyor ve her seslenişi çağdışı bir baskıyla karşılanıyor. Sahnede özgür olmak bir yana her defasında sahneden tartaklanarak indirilip götürülüyor ve tutuklanıyor.

Afife Jale’nin mücadelesi bugün tiyatrolarımızda kadınların sahnede özgürce oynamalarının yolunu açıyor. Afife Jale, kadın tiyatro oyuncularına ışık tutan öncü kadınımız, iz bırakan kırmızı gülümüzdür.

Roman tekniğini yaratan Adalet Ağaoğlu

“Oturmuş tahtı mekâna

Tahtı revanı güldür gül”

Romanın tahtına oturan yazar Adalet Ağaoğlu diyor ki:

“Yürek başkaldırır, hayat sınar ve asla bağışlamaz.”

Radyo ve sahne oyunları, roman, öykü, anı ve deneme türü eserlere imza atan Adalet Ağaoğlu’nu Ankara’da yaşadığı yıllardan tanıyorum. O yıllarda yazarlar Zafer Çarşısı’ndaki kitapçılarda toplanır, edebiyat sohbetleri yaparlardı. Biz gençler de ilgiyle dinleyip izler, ‘Bir gün biz de yazar olur muyuz?’ düşü kurardık… Ağaoğlu, tiyatro, öykü ve roman türlerinde birçok ödül aldı. Onu da yapıtlarıyla sonsuza değin yaşayanlar arasına uğurladık.

Edebiyatta ikinci akımın solmayan gülü Tomris Uyar!

“Yeni yazarlarda bir yaşama ve yazma telaşı gördüğümü söyleyebilirim.

Şiir bu telaşı kaldırabilir de öykünün kaldırabileceğini sanmıyorum.”

Edebiyatın en güçlü akımı olarak bilinen İkinci Yeni’nin etkin kalemlerinden biri ve öncüsüdür Tomris Uyar. Kendine özgü anlatımı, cesur ve özgür ruhuyla edebiyatımıza damgasını vurmuş bir isimdir.

“Biz kadınlar cesur adamları severiz... Akışına bırakıp kenarda bekleyenleri değil. Gidişatı değiştiren, yön veren, bahaneler altında ezilmek yerine çözüm üreten adamları...”

Kalemi kadar edebiyat dünyasındaki aşkları, dostlukları da büyük şansı oluyor. Tomris Uyar’ın Turgut Uyar, Edip Cansever ve Cemal Süreya ile dostlukları, dönemin sanatçı ve entelektüel kadınlarına verilen önemi de gözler önüne seriyor.

Edip Cansever’le Tomris Uyar’ın baş başa oturdukları bir rakı masasında Cansever onun için peçeteye, “Tomris rakıyı çok severdi, bense onu…”diye yazmıştır.

Tomris Uyar’ın yazdığı dönemlerde edebiyat dünyasında üretene saygının olduğunu ve kadına bakışta kıskançlık ve korkunun hiç mi hiç yansımadığını görmenin mutluluğuyla gülü destelerken goncalar gül açıyor.

“Şu öten garip bülbülün

Derdi figanı güldür gül”

Gül alanın aslı güldür, o da Didem Madak’tır!

“Saydım, insanın doksan dokuz tane yalnızlığı vardı. Ben istemenin Allahını bilirim bayım”diyen şairdir Didem Madak.

Kaç kez şiirleri arasında kaybolsam da kaç mevsim geçirdiğimi unutsam da kaç kez o esintilere kapılsam, savrulsam da onun gönül meclisimdeki yerini herkesten korudum.

“Dünyanın bütün sabahları için iki bilet al maviş anne

Aman umutsuz bir yer olmasın!

Didem Madak, Türk şiirinin kalıplarından sıyrılıp özgürlüğünü, özerkliğini, özgünlüğünü duyuran şairdir. Gönül meclisimdeki yeri Gülten Akın’la yan yanadır.

Şiirimin gönül dostu Didem Madak, bu kadar erken gitmeseydin bugün bambaşka bir şiirden söz ediyor olurduk.

“Bekliyorum beklediğim neyse onu.

Zaman Kalbiye, zaman şimdi”

Leylâ Erbil’in edebiyat ve toplumsal yolculuğunu Kul Nesimi’nin dörtlüğü ne de güzel anlatır:

“Gülden değirmeni döner

Onun ile gül döverler

Akar arkı döner çarkı

Bendi pınarı güldür gül”

Edebiyatımızın 1950 kuşağı yazarlarından olan Leylâ Erbil, bir kalem ustasıdır. Eserlerinin her biri birer başyapıttır.

Edebiyatta sözdizimi kurallarını değiştirmiştir. “Leyla işaretleri” dediği kendine özgü bir noktalama işaret sistemiyle yeni deneysel bir sözcük haznesi kullanmıştır. Edebiyatın yanı sıra siyasi yaşamda aktif yer almıştır. Türkiye Yazarlar Sendikası kurucu üyesi olmuştur. 2002’de ‘Nobel Edebiyat Ödülü’ne aday gösterilmiştir.

Diyarbakırlı Ahmed Arif’in şiirleri, Leylâ Erbil’e yazdığı ölümsüz aşk mektupları kayalara, taşlara nakış nakış işlenseydi diye bir an hayıflanıyorum…

Leylâ Erbil’in aşk sözleri:

“Aşk var dostum, aşk var ve her şeyi iyi ediyor aşk, dünyayı güzelleştiriyor. İnsan ruhu ancak aşkla şahikasına kavuşuyor.”

Günümüz edebiyat kalıplarını kıranlar da, edebiyat kalıpları içinde, belli düşünceler ekseninde var olmuş eserler meydana getirenler de kadın yazarlar ve şairlerdir.

Sanat ve edebiyat dünyamızın zenginliği, övüncü, bizleri gönendireni Afife Jale, Tomris Uyar, Adalet Ağaoğlu, Didem Madak, Leylâ Erbil ve efsane kadın, yazar Suat Derviş toprakta bir gül destesi olun.

Yapıtlarınız yolumuza ışık tutmayı sürdürsün…