Oya Özarslan

Uluslararası Şeffaflık Örgütü’nün dünyadaki 180 ülkenin yolsuzluk algısını ölçtüğü 2022 yılına ilişkin Yolsuzluk Algı Endeksi (Corruption Perception Index-CPI) açıklandı. 1995’ten bu yana her yıl tüm dünyada aynı anda yayınlanan endeks tüm bu ülkelerde kamu sektöründeki yolsuzluk düzeyini ölçmeyi hedefliyor. Endeks bu konudaki iş dünyası, uzman ve ekonomistlerin yorumlarıyla oluşan uluslararası 13 başka endeksin bulgularını dikkate alarak bunlar üzerinden yapılan değerlendirme ile oluşmaktadır.(i)

Çalışmada dikkate alınan göstergeler ise o ülkedeki iş yaparken karşılaşılan yolsuzluk düzeyinden, kamu ihalelerine, verilen rüşvet düzeyine, ülkenin şeffaflık açısından ne kadar gelişmiş olduğundan, yöneticilerin hesap verilebilirliğinin bulunup bulunmadığına, ya da yargının siyasi etkilerden bağımsız olup olmadığına kadar giden çok katmanlı birçok soruyu içermektedir.

Bu seneki tüm dünya sonuçlarına göre Yolsuzluk Algı Endeksi’nde, Danimarka (90) birinci, Yeni Zelanda ve Finlandiya (87) ikinci, 84 puanla Norveç üçüncü sırada yer alırken, 83 puanı ise İsveç ve Singapur dördüncü sırada paylaşmaktadır. Endeksin son sıralarında ise Somali (12), sondan ikinci sırayı ise 13 puanla Suriye ve Güney Sudan paylaşmıştır.(ii)

Türkiye, yolsuzlukta daha kötü durumda

2022 yılı Yolsuzluk Algı Endeksi’nde Türkiye, bir sene öncesi ile kıyaslandığında 2 puan daha kaybederek 5 sıra düşüş yaşamış ve 36 puanla 180 ülke arasında 101. sırada yer almıştır.

Türkiye son 10 yılda dünyada en çok puan kaybeden ülkelerden. 2013 te yayınlanan Endekste 50 puanla, 180 ülke arasında 53. sırada olan ülkemiz şimdi 14 puan kaybederek 48 ülke geriye gitmiş, bambaşka bir lige düşmüştür.

Türkiye, Avrupa Birliği ülke sıralamasında sonuncu, OECD üyesi ülkeleri sıralamasında en düşük ikinci sırada yer alırken, G20 ülkeleri arasında ise sondan dördüncü sırada yer almıştır. 2013 yılında Doğu Avrupa ve Orta Asya ülkeler grubunda lider konumda bulunan Türkiye, bu yıl sondan dördüncülüğe düşmüştür.

Türkiye’nin, küresel sıralamada ekonomik, sosyal ve politik istikrarsızlıkların yoğun olduğu, demokrasi ile tanışmamış birçok ülkenin gerisinde kaldığı görülmekte.

Ülkemizin geçen sene büyük yolsuzluklara halkın protestolarla tepki verdiği Kazakistan, Sri Lanka gibi ülkelerle bu sene aynı sıralara düştüğünü görüyoruz.

Bu üzücü tablo, ülkemizin 2021 yılında OECD Mali Eylem Gücü (FATF) tarafından gri listeye alınarak dünyada yolsuzluk riskinin artan ülkeler arasında addedilmesi, Rusya Ukrayna savaşından sonra yurda girdiği iddia edilen kayıtdışı gibi para gibi uluslararası etmenlerden etkilenmiş gözükmektedir.

Ayrıca yolsuzluklarda cezasızlığın süregelmesi, yolsuzluk iddialarını dile getiren gazetecilere getirilen ceza ve engellemeler, ihale sistemindeki sorunlar dolayısıyla kamu kaynaklarının har vurup harman savrulması gibi akla gelen birkaç nedenden kaynaklanabilir.

Yolsuzluk, kirli savaşları besliyor

Geçtiğimiz sene yaşanan Rusya-Ukrayna savaşı yolsuzluğun, dünyamızı daha tehlikeli bir yer haline getirdiğinin bir başka işareti. Rusya’daki kleptokrat hükümetin bu kadar güçlenmesi ve diğer ülkeleri işgal edecek kadar saldırgan bir hale gelecek cüretinin en büyük nedenlerinden biri ülkenin kaynaklarını siyasi elitler ve yakın çevresine için büyük zenginlikler yaratması. Yolsuzluğun bir dış politika silahı olarak kullanılması, dünyada barışı baltalamanın bir yolu haline geldi.

Küresel düzeyde yolsuzluk ile güvenlik ve barış ilişkisine gelince, Yolsuzluk Algı Endeksi’nin bu konudaki diğer endekslerle karşılaştırılması bize ilginç sonuçlar veriyor.

YOLSUZLUK GÜVENLİK ZAFİYETİ YARATIYOR
Öncelikle yolsuzluk, ülkede güvenlik açıkları yaratma ve savunma açısından kırılganlıklar yaratıyor. Yolsuzluk Algı Endeksi’nin Kırılgan Devletler Endeksi (the Fund for Peace Fragile States Index) ile karşılaştırılması sonucu yüksek yolsuzluk olan ülkelerin şiddetli tehditlerle başa çıkma ve halkının emniyeti ve güvenliğini garanti etme konusunda daha zayıf olma eğiliminde olduğunu işaret ediyor. (iv)

TÜRKİYE, EN ÇOK EROİN YAKALANAN İLK ÜÇ ÜLKE ARASINDA
Bir de organize suçlar ile ilgili önemli bir bulgu var. Yolsuzluk Algı Endeksi’nin Küresel Organize Suçlara Karşı Küresel Girişimi ile karşılaştırılması sonucu (Global Initiative against Transnational Organized Crime) yolsuzluğun az olduğu ülkeler, organize suç gruplarının oluşturduğu tehditlere karşı daha dayanıklı çıkmaktadır. (v) Bu bulguyu UNODC’nin 2021 raporunda Türkiye’yi en çok eroin yakalanan ilk üç ülke arasında göstermesi ve uyuşturucu kaçakçılığının organize bir suç çeşidi olarak kara para aklamanın öncül suçlarından olarak Türkiye’nin riskini artırdığını da hatırlamakta yarar var.

Yolsuzluk ve demokrasi ilişkisi: Ne kadar demokrasi ve şeffaflık, o kadar iyi yönetim ve yolsuzluktan uzak, temiz hayat

Endekste ilk 10 ve son 10 ülkeyi dikkate alan tabloyu (iii) dikkate aldığımızda temel demokratik ilkelerin, hukuk devletinin ve medya özgürlüğünün yolsuzlukla mücadelenin vazgeçilmez unsurları olduğunu görüyoruz.

Tüm Endeks sonuçları demokrasi ile yönetilen ülkelerin göreceli olarak yolsuzluk açısından daha temiz, öte yandan otoriter ve insan hakkı ihlallerinin yoğun olduğu ülkelerin ise oldukça problemli olduğuna işaret etmektedir.

Ne kadar demokrasi ve şeffaflık, o kadar iyi yönetim ve yolsuzluktan uzak, temiz bir hayat.

(i) Yolsuzluk Algı Endeksi’nin Metodolojisi her ülke için en az 3 uluslararası kurumun yürüttüğü araştırmanın bulgularına dayanarak hazırlanan 2022 Yolsuzluk Algı Endeksi; uzmanların, sivil toplum örgütlerinin ve iş dünyası temsilcilerinin kamu kesimindeki yolsuzluğa dair algılarını yansıtmaktadır. Araştırma metodolojisine göre 0 puan en yüksek yolsuzluk algısına, 100 puan ise en düşük yolsuzluk algısına işaret etmektedir. Bu yıl, Türkiye’nin puanı belirlenirken bulguları kullanılan 9 araştırma sırasıyla; Global Insight Country Risk Ratings, Bertelsmann Foundation Transformation Index, IMD World Competitiveness Yearbook, Bertelsmann Foundation Sustainable Governance Index, World Justice Project Rule of Law Index, PRS International Country Risk Guide, World Ekonomic Forum, Varieties of Democracy Project, Economist Intelligence Unit Country Ratings’dir. www.transparency.org/