Fatma Acar Ünlü

Aylık tüketici eğilim anketi ile tüketicilerin maddi durum ve genel ekonomiye ilişkin mevcut durum değerlendirmeleri ile gelecek dönem beklentileri, harcama ve tasarruf eğilimleri ölçülmeye yarayan bir endekstir.

Tüketici güven endeksi, ekonomik büyüme ile ilgili öncü göstergelerden biridir bu nedenle de önemlidir. GSYİH harcamalar yöntemi ile hesaplandığında hane halkları tüketim harcamalarının toplam harcamalar içerisindeki payı yaklaşık %55 düzeyindedir. Dolayısıyla hane halkları tüketimindeki harcamalarındaki değişim ekonomik büyümeyi önemli ölçüde belirlemektir.
Tüketici eğilimine ilişkin endekslerden, tüketimin finansmanı amacıyla borç kullanma ihtimali endeksinin artması iyimser durumu, azalması ise kötümser durumu göstermektedir. Benzer şekilde tüketici fiyatlarının değişimine ilişkin düşünce ve beklenti endekslerinin artması tüketici fiyatlarında düşüş düşüncesini/beklentisini, azalması ise tüketici fiyatlarında artış düşüncesini/ beklentisini göstermektedir.
Tüketici güven endeksi için, TÜİK aylık tüketici eğilim anketi ile tüketicilerin maddi durum ve genel ekonomiye ilişkin mevcut durum değerlendirmeleri ile gelecek dönem beklentileri, harcama ve tasarruf eğilimleri ölçülüyor. Anket sonuçlarından hesaplanan tüketici güven endeksi 0-200 aralığında değer alabiliyor. Tüketici güven endeksinin 100’den büyük olması tüketici güveninde iyimser durumu,100’den küçük olması tüketici güveninde kötümser durumu gösteriyor.
TÜİK ENDEKSİ HESAPLAMAYI NEDEN DEĞİŞTİRTİ?
Vatandaşların kendi maddi durumlarına ve genel ekonomiye dair değerlendirme ve beklentilerini ölçen “tüketici güven endeksi”, Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) hesaplama değişikliği sonrasında sert yükseldi. Eski hesaplamayla Eylül’de 200 üzerinden 61,8 olması gereken endeks, yeni hesapla 82 olarak açıklandı.
Tüketici Güven Endeksi 2004 den beri yaklaşık 16 yıldır hesaplanıyor. Birkaç ay dışında 100 üzerinde değer almadı maalesef. Bu endeksin gözden geçirilmesini düşündürdü.
Tüketici güven endeksi belirtilen dört alt endeksin aritmetik ortalaması alınarak hesaplanıyor.
Türkiye İstatistik Kurumu TÜİK, Tüketici Güven Endeksi’nin hesaplama yönteminde güncellemeye gittiğini duyurdu ve tüketici güven endeksi hesabını ve alt endeksleri değiştirdiğini açıkladı. Buna göre ‘işsiz sayısı beklentisi’ ve ‘tasarruf etme ihtimali’ alt endeksleri Tüketici Güven Endeksi hesaplamalarında yer almayacak.
Alt endeks kapsamındaki soruların cevaplarında çelişki yaşanıyordu. Şöyleki hane halkları; ‘gelecek 12 ayda işsizlik ve ekonomi ilgili durum iyileşecek fakat tasarruf etme olanağımız yok’. Şeklinde cevap veriyordu. Bu durum bir terslik oluşturuyordu.
Gelecek 12 aylık İşsiz sayısı beklentisi nedir? ve Gelecek 12 aylık dönemde tasarruf etme ihtimali nedir? şeklindeki soruları çıkartarak, yerine şu soruları koydular:
√ Gelecek 12 aylık dönemde genel ekonomik durum beklentisi nedir?
√ Gelecek 12 aylık dönemde dayanıklı tüketim mallarına harcama yapmakla ilgili düşünceniz nedir?
Bu yeni kombinasyonun ekonomik büyüme ile daha korele olduğu yani korelayon katsayısı ve bağlantının anlamlı bir ilişkisi olduğu şeklinde düşünüldü. Olayın özünde bu var. Bu değişiklik ise eğilimin değişmesine ve ortalamanın yukarı çekilmesine neden oldu. Fakat ülkede tüketicinin güveninde hala azalma var. Aslında endeksin değerinin yükselmesini, tüketicinin ekonomiye güvensizliğinde azalmasını yani güvensizliğin düzeyinin azalması anlamında değerlendirmek gerekiyor çünkü değer hala 100’ün altında.
Bu yeni endeks hesaplamasında eski sorularda yaşanan çelişkinin olmaması umuluyor ve bir de teorik anlamda yeni sorular kuramsal alanda tartışılabilir yani sorular arasında ekonomistlerin çoklu bağlantı dediği bir kavram var yani sorular birbiri ile yakın ilişkili ve birine verilen olumlu yanıt diğer soruya da olumlu cevaplar getirebiliyor.
Tüketici Güven Endeksi hesaplanırken bugüne kadar şu verilerin aritmetik ortalaması dikkate alınıyordu:
• Gelecek 12 aylık dönemde hanenin maddi durum beklentisi
• Gelecek 12 aylık dönemde genel ekonomik durum beklentisi
• Gelecek 12 aylık dönemde işsiz sayısı beklentisi
• Gelecek 12 aylık dönemde tasarruf etme ihtimali
Yapılan değişiklik sonrası dikkate alınacak parametreler ise şöyle olacak: Tüketici Güven Endeksi bundan böyle şu alt endeksler kullanılarak hesaplanacak:
• Geçen 12 aylık döneme göre mevcut dönemde hanenin maddi durumu
• Gelecek 12 aylık dönemde hanenin maddi durum beklentisi
• Gelecek 12 aylık dönemde genel ekonomik durum beklentisi
• Gelecek 12 aylık dönemde dayanıklı tüketim mallarına harcama yapma düşüncesi
“Geçen 12 aylık döneme göre mevcut dönemde hanenin maddi durumu, gelecek 12 aylık dönemde hanenin maddi durum beklentisi, gelecek 12 aylık dönemde genel ekonomik durum beklentisi, gelecek 12 aylık dönemde dayanıklı tüketim mallarına harcama yapma düşüncesi” verilerini alacak. Böylece işsiz sayısı beklentisi artık tüketici güven endeksine yansımamış olacak.
Hanenin maddi durumu endeksi;
Ağustos ayında 67,9 iken, Eylül ayında %5,8 oranında artarak 71,8 oldu.
Hanenin maddi durum beklentisi endeksi;
Ağustos ayında 77,8 iken, Eylül ayında %1,7 oranında artarak 79,1 oldu.
Genel ekonomik durum beklentisi endeksi;
Ağustos ayında 79,5 iken, Eylül ayında %4,8 oranında artarak 83,3 oldu.
Dayanıklı tüketim mallarına harcama yapma düşüncesi endeksi;
Geçen 12 aylık döneme göre gelecek 12 aylık dönemde dayanıklı tüketim mallarına harcama yapma düşüncesi endeksi Ağustos ayında 92,6 iken, Eylül ayında %1,3 oranında artarak 93,8 oldu.
AVRUPA KOMİSYONU TAVSİYESİYLE YAPILDI
Uluslar arası normlara ekonomik verilerin karşılaştırılmasına izin verilmesi için uymak gerekiyor. Bazı göstergelerde e Avrupa Birliği normlarına uyuyoruz fakat sadece bu değil başka göstergelerde de başka normlara da uyuyoruz örneğin; Birleşmiş Milletlerin bir departmanı var sanayi sınıflandırılması yapıldığında hangi mal ve hizmet üretiminin hangi alt sektörlere konulacağına karar verileceği zaman da o normlara uyuyoruz. Yani bu TÜİK’in kendisinden kaynaklı ortaya çıkardığı bir durum değil.
Sonuç olarak; Tüketicilerin ekonomiye ilişkin düşüncelerini ve öngörülerini yansıtan tüketici güven endeksi ekonomideki eğilim hakkında önemli göstergelerden biridir. Tüketicinin bugüne ve geleceğe dair beklentilerini yansıtan anket de bir barometre niteliğindedir.
Belirtmek istediğim nokta ise; tüketici güveninde yapay olarak bir artış sağlanış gibi görünse de uzun dönemde güvenin düşme eğiliminde olduğu görülmektedir. Bu da tüketicinin kötümser olmasına yol açmaktadır.