Melda Onur

Bir yandan belki de son yıllarda hiç olmadığı kadar atık üretiyoruz, diğer yandan soluduğumuz hava, sularımız en azından hızlı bir şekilde kendisini temizliyor.

Demek ki dünya her yıl 1 ay böyle yaşasa – ama atık da üretmeden – her yıl havamızı, suyumuzu temizleyerek iklimimizi düzeltebileceğiz. Bu tabii ölçüp biçmeden öylesine söylenmiş bir niyet; ama pandeminin yarattığı sonuçlar yavaş yavaş ölçülmeye başlandı. İleride bunun ay ay, kalem kalem bilançosu açığa çıkacak elbet.
Bugün Dünya Çevre Günü ve pandemi günlerine tekabül eden bu özel günde Çevre bir çok başlıkta konuşulmayı hak ediyor.
ATIKLAR: Uzun zamandır daha az atık üretme kampanyaları vardı. Daha plastik poşet, pazar filesine dönüş, bez alışveriş çantalarına yeni yeni alışmıştık. Şimdi ise naylon torba kullanıyoruz. Marketler, açıkta satılan sebze ve meyveleri korumak üzere poşetlere koydu. Bu da doğal olarak poşet sarfiyatını artırıyor. Restoranlar, oteller tek kullanımlık çarşaflar, bardaklar, tabaklara geçiyor. Maske ve eldiven de öyle… Hong Kong sahillerinden gelen atık maske atık fotoğrafı sembol resim oldu. Çin’de tıbbi atık günde 200 bin tona ulaştı.
ABD’de 467 bin atık toplayıcısının da risk altında olduğu tespit edildi.

E-TİCARET: Nielsen Araştırma’ya göre, Pandemi dönemi olarak değerlendirilen ilk vakanın açıklanmasından sonra geçen 5 haftanın ortalamasında Türkiye’de e-ticaret hızla büyüdü. E-Ticaret, yılın iki ay kaydettiği yüzde 57 büyüme oranını, sonraki 5 haftada 3’den fazla katlayarak yüzde 171’e ulaştı. E-Ticaret de daha çok paketli mal ve daha fazla ambalaj kullanımı, daha fazla katı atık üretmek anlamına geliyor. Türkiye’de % 37’lik online alışveriş oranıyla %22’lik Avrupa genelinin önünde. Dünya ortalaması da %27. Salgının en ağır yaşandığı İtalya’da da paketlenmiş gıda tüketimi yüzde 111 oranında arttı.
DEZENFEKSİYON: Kapıya e-ticaret ile gelen ile gelen ürünleri ya da dışarıdan alışverişle getirdiğimiz ürünleri içeri teker teker alıp dezenfektanlarla çamaşır sularıyla sildik. Koyduğumuz yeri de temizledik. Her gün kapı tokmakları, cep telefonları, madeni paralar vs. yani virüs tutacağını düşündüğümüz her şeyi kendimizce dezenfekte ettik. Kapıya kauçuk paspaslar koyduk ve dezenfektanla ya da çamaşır suyu ile ıslattık. Yılın ilk iki ayı yüzde 36 artış gösteren ev bakım ürünleri cirosu, 5 haftalık pandemide yüzde 162 artış gösterdi.
KİMYASALLAR: Ellerimizi sürekli yıkadık, kolonyaladık, dezenfektan spreylerle ovaladık. Pandemi süresince virüsleri etkisiz hale getirmek için bol miktarda çamaşır suyu ve diğer kimyasalları kullandık, aslında maruz kaldık. Bunlar cilt yoluyla, soluduğumuz hava ile ve suyumuza – toprağımıza karışarak ileride birer yeni kanser vakası olarak karşımıza çıkacak mı, sorusunu da bir kenara koymak gerekiyor.
EVDE YEMEK: Hem gıda güvenliği, hem evden çıkılamadığından, hem de biraz eğlence olsun diye ev yapımı ürünlere ağırlık vermeye de başladık. Marketing Türkiye’de yer alan araştırmaya göre, bu alanda Türkiye yüzde 80 ile Avrupa’da 1. sırada. Bu geleneksele dönmek ve suni gıdalardan ve atık üretiminden arınma açısından çok olumlu oldu.
RAMAZAN: Hiç kuşkusuz ki inanılmaz bir israf kapısı olan haline gelen lüks otel iftarları, toplu iftarlar olmayınca yiyecek – içecek israfı ile katı atık üretimi önemli ölçüde ortadan kalktı. Bu yardımların olması gerektiği gibi yerel yönetimlerce kapıya erzak ulaştırılarak yapılması umarız böyle devam eder.
SEYAHATLER: Seyahat kısıtlamaları ve turizm talebinde azalma nedeniyle hem uçak hem gemi seyahatleri azaldı. Economist’in haberine göre cruise seyahatleri yüzde 70-80 oranında düştü. BBC news haberine göre dünya genelinde seyahatler yüzde 80-90 oranında azaldı. ABD’de iç hat uçuşlar yüzde 40 azaldı. Avrupa’da ise 67 milyon yolcu kaybı var. Bu daha az petrol yakıtı tüketme ve o oranda soluduğumuz havanın temiz kalması anlamına geliyor.
EMİSYONLAR: Çin’in karbon emisyonları, 4 haftalık bir sürede yaklaşık yüzde 25 düştü. Yedi haftalık bir süre zarfında ise %18’e oturdu. O kadar ki Stanford Üniversitesi’nden Marshall Burke “Bu durum Çin’de virüsten kaybedilenden yirmi kat daha fazla hayat kurtardı. İki aylık kirletmeme hali büyük olasılıkla Çin’de 70 yaşın üzerinde 73.000 kişi ile 5 yaşın altında 4.000 çocuğun hayatını kurtardı” dedi. Emisyon düşüşü dünya genelinde ortalama yüzde 17’leri buldu. NASA ve ESA çevresel kalitenin iyileştiği ve azot dioksit emisyonunun % 30’a kadar düştüğünü gösteren yeni kanıtlar yayınladı. NewYork’ta karbondioksit yüzde 50, Madrid’de azot dioksit yüzde 75 azaldı.
DENİZLER: İstanbul Boğazı yunuslara alışıktır ama bu dönem biraz daha sık uğradılar. Ancak Venedik Kanallarında salınan yunuslar pandeminin sürpriziydi. Ticari balıkçılık da neredeyse durunca denizlerde balık miktarının artması umudu doğdu. Uydu verileri ve gözlemler, Çin ve Batı Afrika’da faaliyetlerin yüzde 80’e kadar düştüğünü gösteriyor. Science dergisi verilerine göre iklim değişikliği bazı bölgelerde balık popülasyonlarını yüzde 35 oranında azaltmıştı. Aşırı avlanma, Pasifik mavi yüzgeçli orkinos ve Akdeniz Kılıçbalığı gibi balıkları yüzde 90 oranında azaltmıştı. Yeni durum kuşatılmış balık popülasyonları için bir fırsat olarak görülüyor.
ORMANLAR: Maalesef pandemi sürecinde ağaç kesimi ve ormansızlaştırma hızla sürüyor. Özellikle Brezilya Uzay Ajansı’nın ormansızlaşma izleme sistemi tarafından yayınlanan ön uydu verilerine göre, Brezilya Amazonunda ormansızlaşma, 2020’nin ilk üç ayında geçen yılın aynı üç aylık dönemine göre% 50’den fazla arttı. Bu tamamen devlet başkanının şahsi tercihi. WWF’nin 18 ülkede yaptırdığı araştırmaya göre ‘korona ayı’ diye nitelenen Mart 2020’de 18 ülkede tropikal orman alanları 6 bin 500 kilometrekare azaldı. Maryland Üniversitesi’nin uydu kayıtlarına göre ağaç katliamının yüzde 150 artış gösterdi.