Atıf Ünaldı

İlk kitabımı Netiket yani dijital etik konusunda çıkaracağımı söylediğimde, yayınevim bunun satmayacağını ve daha ilginç bir şeyler eklememiz gerektiğini söylemişti. Aradan 30 yıla yakın zaman geçti. Hala bu konu ne yazık ki; kimsenin ilgisini çekmiyor. Geçen yaz eğitimlerimde dağıtılmak üzere hazırladığım kitabımda etik konusundan uzun uzun bahsettim. Öğrencilerimin bir kısmı bu konuda sorular sordu. Yani işin garip tarafı, okuyucunun ilgisini çeken ancak markaların ilgisini çekmeyen bir konu olması. Neyse ben bu konuda yazmaya devam edeceğim. Bu hafta internet platformları ile ilgili etik çalışmamı paylaşıyorum. Teknolojinin diğer alanlarında hatta girişimcilik konusundaki etik değerler çalışmalarımı belli aralıklarla burada paylaşacağım.

Facebook Etiği

• Facebook görgü kuralları, özellikle politika hakkında tartışırken veya bir görüşü paylaşırken her zaman saygı göstermeniz gerektiğini belirtir.
• Size iletilen üzücü haberleri empatik bir mesajla ve asla üzücü haberi “beğenmeden” kabul edin.
• Ayrıca, yaygın bir hata, Facebook ve diğer sosyal platformlar arasında çapraz yayın yapmaktır. Bu genelde kabul edilmeyen bir davranıştır, bu yüzden otomatik göndermeyi kapatın.
• Facebook, eski ve yeni arkadaşlarla bağlantı kurmakla ilgilidir. Bu nedenle, bağlanmak isteyen kişilerin isteklerini kabul etmek iyi bir fikirdir.
• Ancak dolandırıcıların tanıdığınız birinin adıyla sahte bir hesap oluşturmasını içeren sahte Facebook arkadaşlık isteklerinin farkında olmalısınız. Zaten arkadaş olduğunuz birinden bir istek alırsanız, sahteciliğin farkına varmaları için onlara ulaşmalısınız.
• Yazınız hakkında yorum yapan insanlara cevap vermek kibarlıktır. Yine yeni saç kesiminizle ilgili iltifat için onlara teşekkür etmek etik olarak doğrudur. Bu tip

durumlarda yazmak istemiyorsanız mutlaka bir emoji ile duygularınızı ifade edin.

• Demokratik bir ortamda fikir alışverişi yapmak iyidir. Ancak tartışmanın seviyesi düşerse, arkadaşlığınızı mahvetme riskinden ziyade onu yalnız bırakmak daha doğru bir tercih olur..
• Unutmayın internet sanal değil siberdir. Karşınızdakinin bir insan olduğunu unutmayın.
• Size gelen hassas bir bilgiyi paylaşmadan önce mutlaka doğruluğunu araştırın. Çok güvendiğiniz birinden gelmiş olsa bile.
• Birini etiketlemeden önce izin isteyin.
• Herkese arkadaşlık isteği göndermeyin.
• Kimseye ama kimseye uygunsuz fotoğraflar göndermeyin.
• Çok sık gönderi yapmayın.
• Hassas içerikleri genel ortamda paylaşmayın.
• Zorbalık yapmayın.
• Siber zorbalık, özellikle gençlerle ciddi sorunlara yol açabilir. Facebook ortamınızı herkesin saygı duyduğu samimi bir yer haline getirin. Unutmayın zorbalık hiçbir ortamda kabul edilmez.

Instagram Etiği

• Instagram görsel bir şeyler paylaşmak için mükemmel bir yerdir, bu yüzden çoğu görgü kuralları fotoğraf içeriğini kapsar.
• Yüksek kaliteli fotoğraflar çekin ve bunları uygulamanın dışında düzenleyin; grenli, bulanık ve genel olarak profesyonel olmayan fotoğraflar yayınlamak Instagram görgü kurallarına uymaz.
• Instagram’da tıklanabilir olmadıkları için asla doğrudan bağlantılar eklemeyin, takipçileriniz bunu anlamayabilirler.
• Instagramda paylaşım yapmak için Instagram’ın kendi yazılımını kullanmıyorsanız, mutlaka güvenilir bir yazılım kullanmaya özen gösterin.
• Yasaklı Hashtag'leri kullanmayın.
• İnsan olduğunuzu belli edin bot gibi davranmayın.
• Yanlış bilgiyi yaymamaya, bilginin doğruluğunu kontrol etmeye dikkat edin.
• Instagram içerik kurallarını mutlaka okuyun, öğrenin, uygulayın ve asla ihlal etmeyin.
• Instagram'ın içerik yasakları dışında, reklam yasaklarına da bir göz atmanızı tavsiye ederiz.

Twitter Etiği

• Twitter’da sadece alıntılar yayınlamamalı, tartışmalara katılmalı ve değerli bulduğunuz içerikleri paylaşmalısınız.
• Küstahça bir yanıt göndermeyi düşünüyorsanız, bunun doğrudan profil sayfanızda göründüğünü unutmayın. Ayrıca birisinin size doğrudan bir mesaj yoluyla gönderdiği şeyin genel alanda paylaşılmaması gerektiğini unutmayın.
• Kimsenin dinlediğini düşünmeyebilirsiniz, ancak Twitter birçok hizmet ve kişi tarafından izleniyor, bu yüzden sizi neyin belaya sokabileceğini asla bilemezsiniz.
• Twitter 140 karakterden 280 karaktere genişlemiş olsa da, yine de kısa biçimli içerik için bir platformdur. 140 Karakterin üzerine çıkman gerekiyormuş gibi hissetme. Bu ekstra karakterler birkaç ekstra hashtag için harikadır.
• Çoğu insan ara sıra kendileri hakkında konuşsa da asla aşırıya kaçmamalısınız. Başkaları tarafından takip edilmek istiyorsanız, kendi içeriğinizin üstünde ve ötesinde içerik paylaşın.
• Twitter'daki her şeyden şikayet etmek kolaydır, ancak şikayet etmekten mümkün olduğunca kaçınmak en iyisidir.
• Tweet'lerinize çok fazla hashtag koyarsanız, insanlara spam gönderiyormuşsunuz gibi görünür.
• Tweet'inizde bulunmayan bir anahtar kelime için tweet'inizin bulunmasını istiyorsanız, hashtag'i ekleyin. Tweet söz konusu başlık için yararlı ise, bunları devam eden bir tartışmaya dahil edilmek üzere de ekleyebilirsiniz. Son olarak, uygun şekilde markalı hashtag'ler (veya #sponsorlukları) ekleyin.
• Trend olan bir hashtag gören ve bu hashtag'i alakasız tweetlere ekleyerek kendi ürün veya hizmetlerini daha geniş bir kitleye tanıtmak isteyenler var. Bir sürü insanı kızdırmak istemiyorsanız bu doğru bir hareket değildir.
• Kuşkusuz, retweetleme, Twitter görgü kurallarının hassas bir alanıdır. Bir yandan, diğer insanlardan en iyi Tweetleri paylaşmak istersiniz. Öte yandan, aşırıya kaçmak ya da diğer kişiyi onları kopyalıyormuş gibi hissettirmek istemezsiniz.
• Diğer sosyal medya platformlarında olduğu gibi, bir Twitter gönderisini beğenmek yazanın katılım oranına yardımcı olur ve insanların en iyi içeriği bulmalarını sağlar
• Kendin hakkında çok fazla konuşmak gibi, kendi tweet'lerini sevmek kendini beğenmiş görünmene neden olabilir.
• Sürekli dm atarak insanları rahatsız eden spammer olmak istemezsiniz.
• Kişisel olarak size yöneltilen @mentions'a yanıt verin.
• Uygunsuz insanları engellemekten korkmayın.
• Sadece takipten çıkmak için takip etmeyin.
• Twitter'da bulunma sebebinizle ilgiliyse insanları takip edin.
• İçeriği zaman çizelgenizde görünmesini istediğiniz kişileri takip edin.

Linkedin Etiği

• Burası bir iş ağıdır. Bu nedenle kesinlikle kendi resminiz ve isminizle kayıt olmalısınız.
• Şirketinizi de bu iş ağına kayıt edebilirsiniz ancak bunu standart kullanıcı olarak yapmamalısınız.
• Linkedin Premium özellikle bu iş ağında, iş arayan veya iş bağlantıları kuran profesyoneller içindir. Bu bir statü değildir. Hava atmak için kullanılmaz.
• Size gelen bağlantı isteklerini cevaplarken herkese onay vermek yerine profillerine ve tavsiyeler kısmına bakmalısınız. Profili yarım,resmi olmayan ya da profesyonel anlamda iş hayatınızda etkisi olmayan kişileri onaylamamalısınız.
• Bağlantılarınızdaki biri size bir soru sorduysa “Ben CEO’yum cevap vermem, ekibime haber veririm” diyemezsiniz. Bu kültürsüzlüktür.
• Linkedin üzerinden tavsiye istiyorsanız, bunu yalnızca bir çalışma ortamında, becerileriniz, yetenekleriniz, çalışma tarzınız, liderliğiniz ve başarılarınız hakkında güvenilir bir şekilde yorum yapabilecek birisiyle yeterince zaman geçirdiyseniz, yapabilirsiniz.

Blockchain, NFT Etiği

Blockchain, NFT, Bitcoin gibi alanlarda iki çok önemli etik değer vardır:

• Merkeziyetsizlik: Bütün bu faaliyetlerin merkeziyetsiz yapılara dayanması şarttır.
• Zincir-içi yönetim : Zincirin her parçası kendi içinde aynı yetki ve etki alanına sahiptir.

Metaverse ve Etik

İsmine isterseniz Virtual Reality ( Sanal Gerçeklilik ) ister Augmented Reality ( Eklenmiş Gerçeklik ), isterseniz de Mixed Reality ( Karma Gerçeklik ) deyin bunların hepsini XR diye genel bir çerçevede inceleyebiliriz.

Bu XR teknolojilerinin büyük çoğunluğu şimdiye kadar laboratuvarlar, eğitim amaçlı sistemler yada yüksek teknoloji tüketicileri tarafından kullanılıyordu. Bu nedenle etik değerleri zaten ortamın ahlaki seviyesinden dolayı ciddi bir probleme sahip değildi. Ancak Meta ile birlikte özellikle sanal gerçekliğin halka inmesi ciddi problemlerle karşılaşma riski doğurdu. Bu nedenle etik konusu burada sadece bir değerler bütünü değil aynı zamanda ölüm kalım meselesi.

Birkaç soru ile durumun ciddiyetini ortaya koyalım:

• İnsanlar daha gerçekçiyse sanal karakterlere daha çok güvenir mi?
• Sanal gerçekliğin gerçeklikten fazla olması, gerçek ve sanal arasında daha fazla karışıklığa yol açar mı?
• Sanal gerçekliğin gerçeklikten fazla olması daha fazla davranışsal ve duygusal etkiye yol açar mı?
• Sanal gerçekliğin gerçeklikten fazla olması, daha olumsuz sonuçlara yol açar mı?
• İnsanlar bugün bile gerçeklik ve sanal gerçeklik arasında kalabilirler mi?
• Süper gerçekçi karakterler ile etkileşim içinde olan olaylar gerçekten yaşanıyor (büyük yanılsamaya) ihtimali verir mi?
• Bugün halkın bu konulara ilişkin algıları nelerdir?
• Sanal bir deneyimin etkilerinin daha uzun vadeli takibi nasıl olabilir?
• Süper gerçek XR kullanımının uzun vadeli kültürel etkileri nelerdir?

Bu konuları her konuşmamda düşümeye açıyorum. Çok zihin açıcı alanlar olmakla birlikte tabii ki çok dikkatli incelenmeleri gerekiyor. Bunu mutlaka bu konularda çalışacak girişimcilerin öğrenmesi gerekiyor.