Fatma Acar Ünlü

Türkiye Ekonomi Modeli ile "Liralaşma stratejisi" çerçevesi, Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) tarafından Türk lirasının (TL) desteklenmesine yönelik geniş çapta önlemler alınmasıdır.

Döviz kurlarındaki atakları durdurmak, cari açığı dengeye getirerek enflasyonda kalıcı fiyat istikrarını sağlamak amacıyla uygulanmaya başlanan "Liralaşma stratejisi" ile dezenflasyon sürecinin de başlaması öngörülmüştür.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının (TCMB) temel amacı fiyat istikrarını sağlamak ve sürdürmektir. Bu amaç doğrultusunda, sahip olunan tüm araçlar kullanılmaya devam edilecektir. TCMB’nin bütünleşik politika çerçevesi olan Liralaşma Stratejisi güçlendirilerek uygulanmaya devam edilmiştir.  

Liralaşma Stratejisi çerçevesinde uygulanacak politikalar, bankacılık sisteminin hem varlık hem de yükümlülük tarafında Türk lirasının (TL) ağırlığının kalıcı olarak artırılması amacıyla güçlendirilerek kullanılmasıdır. Bu kapsamda, 2023 yılının ilk yarısı için mevduatta liralaşma hedefi %60 olarak belirlenmiştir. Bankaların fonlama, teminat ve kredi kanallarını kullanım imkânları liralaşma hedefleri doğrultusunda düzenlenmeye devam etmiştir.  

TCMB, jeopolitik gelişmelerin ve küresel finansal koşulların etkisiyle 2022 yılında küresel resesyona yönelik riskler yılın ikinci yarısında giderek yoğunlaşmıştır. Söz konusu risklerin yurt içindeki arz, yatırım ve cari fazla kapasitesi üzerindeki etkilerini sınırlamak ve sanayi üretimi ile istihdamdaki kazanımların devamını sağlamak için ön alıcı bir anlayışla ağustos ayında faiz indirim döngüsüne başlanmıştır. TCMB, yurt içindeki finansal koşulların üretim için özellikle finansman maliyeti kanalıyla destekleyici olması gerektiğini değerlendirmiştir. Bu çerçevede, toplam 500 baz puanlık faiz indirimi gerçekleştirilerek kasım ayı itibarıyla politika faizi %9 seviyesine indirilmiştir. Bu çerçevede, aralık ayında politika faizi %9 seviyesinde sabit tutulmuştur.

TCMB, uygulamaya konulan Liralaşma Stratejisi ile fiyat istikrarının sürdürülebilir bir çerçevede yeniden şekillenmesini amaçlayan bir politika duruşunu benimsemiştir. Bu kapsamda, finansal sistemde temel değer saklama aracının TL cinsinden varlıklar olmasını, bilançolarda Türk lirasının payının artmasını, TCMB fonlamasında teminat olarak ağırlıkla TL cinsinden varlıkların kullanılmasını ve yurt içindeki ticari işlemlerde tek değişim aracının Türk lirası olmasını hedeflenmiş ve 2022 yılı Ocak Enflasyon Raporu’nda kamuoyu ile paylaşılmıştır.

Rezerv kaynaklarının çeşitlendirilmesi stratejisi çerçevesinde;

• Dönüşümlü mevduat hesapları,
• Yurt Dışında Yerleşik Vatandaşlar Mevduat ve Katılım Sistemi (YUVAM) hesapları,
• Ülke para takası anlaşmaları,
• İhracat bedellerinin belirli bir oranının TCMB’ye satışı,
• Vatandaşlık Kanunu kapsamında TCMB’ye yapılan döviz satışları,
• Yabancı gerçek kişilere gayrimenkul satışından elde edilen dövizin TCMB’ye satışı ve
• Genişletilmiş Konut Finansman Paketi işlemlerinden TCMB’ye döviz satışı gibi

Farklı kanallardan elde edilen katkı ile uluslararası rezervlerde istikrarlı bir artış eğilimi sağlanmıştır.

2022 yılında, Liralaşma Stratejisi çerçevesinde TCMB tarafından sağlanan TL fonlaması karşılığında teminata kabul edilen kıymetlerde TL cinsi varlıkların payının artırılması amacıyla teminat yönetimi uygulama esasları güncellenmiş ve teminat sisteminin blokaj kompozisyonunda ve iskonto oranlarında önemli değişiklikler gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda;

• Teminat sisteminde kıymet türlerine yönelik yapılan düzenleme ile DİBS sepetinin sadece TL cinsi kuponsuz, sabit kuponlu, değişken faizli ve TL gecelik referans faiz oranına (TLREF) endeksli DİBS veya Hazine Müsteşarlığı Varlık Kiralama Anonim Şirketi (HMVKŞ) tarafından yurt içinde ihraç edilen kira sertifikası cinsinden varlıklardan oluşması sağlanmıştır.
• Teminat sisteminde minimum DİBS bulundurma koşuluna yönelik yapılan düzenleme ile TCMB nezdindeki Bankalararası Para Piyasası işlemleri için %10 olarak uygulanmakta olan oran, Aralık 2021 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere %30 seviyesine yükseltilmiştir.
• TCMB taraflı swap işlemleri için geçerli olan teminat sisteminde değişiklik yapılmış ve bu işlemler için de minimum DİBS bulundurma koşulu %30 olarak uygulanmaya başlanmıştır.

TCMB, Liralaşma Stratejisi’ni desteklemek ve kredilerin ticari faaliyet ile uyumlu seyrini temin etmek amacıyla 2022 yılında yeni düzenlemeler uygulamaya koyarak makro ihtiyati araç setini güçlendirmiştir. Söz konusu düzenlemelerle, TL finansal varlıklara ve Türk lirasına olan talep artmakta, Türk lirasının istikrarına ve dezenflasyon sürecine katkı sağlanmaktadır.

Döviz ve altından TL mevduata dönüşen hesaplar zorunlu karşılık uygulamasından muaf tutulmuştur. Benzer şekilde, bankaların YP mevduatına uygulanan zorunlu karşılık oranları, gerçek kişi TL mevduat hesabına dönüşüm oranlarına göre farklılaştırılmıştır. Ayrıca, TL mevduata dönüşüm bankaların YP mevduat yükümlülükleri için tesis edilen zorunlu karşılıklara komisyon uygulaması ile desteklenmiştir.

2022 yılında, ihracat ve döviz kazandırıcı hizmetler reeskont kredisi uygulaması TCMB’nin politika önceliklerine göre güncellenmiştir. Rezerv kaynaklarını çeşitlendirmek ve döviz piyasası istikrarına katkı sağlamak amacıyla, TL reeskont kredisine geçiş yönünde adımlar atılarak, TL reeskont kredilerinde ihracat gelirinden ilave %30 döviz satış düzenlemesi ile mevcut politikalar desteklenmiştir.

Liralaşma Stratejisi’nin dijital ekonomi yol haritasının önemli bir bileşeni olan ödemeler alanı açık bankacılık hizmetlerini kullanıma açmıştır. Bankalarımız, Bankalararası Kart Merkezi tarafından geliştirilen ve taraflara standart açık bankacılık işlemleri sunulmasını sağlayan Açık Bankacılık Geçidi (GEÇİT) altyapısı üzerinden hizmet vermeye başlamıştır.

Liralaşma Stratejisi çerçevesinde uygulanacak politikalar, bankacılık sisteminin hem varlık hem de yükümlülük tarafında Türk lirasının ağırlığının kalıcı olarak artırılması amacıyla güçlendirilerek kullanılmaya devam edilecektir. Bu kapsamda, 2023 yılının ilk yarısı için mevduatta liralaşma hedefi %60 olarak belirlenmiştir.

Liralaşma Stratejisi kapsamında TL mevduatı destekleyecek mekanizmalara öncelik verilecektir.  Döviz ve altından dönüşüm ile YUVAM hesaplarına zorunlu karşılık ve menkul kıymet tesisi gibi düzenlemelerle verilen destek sürdürülürken, KKM dışındaki TL mevduat öncelikli olarak özendirilerek, TL mevduat tercihinin güçlenmesi yönünde adımlar atılmaya devam edileceği vurgulanmaktadır.

Liralaşma Stratejisi kapsamında, ödeme ve elektronik para kuruluşlarının dijital ekonomi yol haritasının önemli bir unsuru olan FAST sistemine doğrudan katılımı sağlanacak, TR Karekod kullanımı ile FAST işyeri ödemeleri ve kişiden kişiye ödemeleri destekleyen yenilikçi uygulamaların 2023 yılının ilk çeyreğinden itibaren kullanılmaya başlanacağı belirtilmektedir.

Temel öncelik, liralaşma stratejisi sayesinde enflasyonla mücadelede uzun yıllardır yapısal sorun olmayı sürdüren, yüksek yerel para ikamesi sorununu çözmek ve kalıcı dış denge sürdürülebilirliğini sağlamaktır.

Not: Bu yazı  30 Aralık 2022 tarihli TCMB PPK ‘’2023 YILI PARA POLİTİKASI VE LİRALAŞMA STRATEJİSİ’’ Raporundan özetlenmiştir.

Kaynak: