Fatma Acar Ünlü

İstihdam, ülkede mevcut
iş gücünün ekonomik faaliyetler içerisinde sürekli biçimde çalıştırılmasıdır. 
İstihdam kavramı bir ekonomide belli bir dönemde mevcut üretim ögelerinin var olan teknolojik düzeye göre hangi oranda kullanıldığını ifade eder. Dar anlamda istihdamda emeğin, yani sadece çalışanların üretim sürecinde kullanılması incelenir. Geniş anlamda ise emek, sermaye, toprak gibi üretim sürecinde rol alan tüm faktörler incelenir.
Her ne kadar istihdam kelimesi “bir görevde, bir işte kullanma” anlamına gelmekte ve bu ifadeden daha çok bir işverene tabi ya da bağlı çalışanları, yine gündelik işlerde (yevmiyeli) çalışanları ve ücretsiz aile işçilerini kapsadığı anlaşılmaktadır.

Kayıt Dışı Ekonomi ile Bağlantılı Olan Kayıt Dışı İstihdam
Günümüzde tüm ülkelerin en önemli ekonomik ve sosyal sorunlarından birisidir. Şu bir gerçektir ki kayıt dışı ekonominin yoğun olduğu yerlerde kayıt dışı istihdam da yaygındır.
Genel boyutuyla, kayıt dışı ekonomi, resmi kayıtlara girmeyen ve belgelendirilemeyen, yani milli muhasebe kayıtlarında görülmeyen, GSMH büyüklüklerine yansımayan tüm faaliyetlerdir.
Kayıt dışı ekonomi, enformel ekonomi olarak da adlandırılır. Enformel ekonomi, devlet tarafından denetlenmeyen, vergilendirilmeyen, sosyal güvenlik gibi haklar olmaksızın yapılan ekonomi faaliyetleridir. Enformel ekonomi ve gölge ekonomisi kayıt dışı ekonominin istihdam boyutuna değinmektedir.
Kayıt dışı istihdam; hem resmi, hem enformel sektörde, hem de kayıt dışı ekonomik faaliyetlerde kendi adına ya da ücretli olarak çalışan ve faaliyetleri kamu kayıtlarına ve istatistiklere yansımayan ve de istatistiksel olarak tam hesaplanamayan istihdam şekillerinin bütünüdür.
Kayıt dışı istihdam; çalışanların ilgili kurum ve kuruluşlara hiç bildirilmemesi veya eksik bildirilmesi nedeniyle vergi ve sosyal güvenlik primleri gibi yasal yükümlülüklerin yerine getirilmemesi şeklinde ortaya çıkmaktadır.
Bu bağlamda bizim konumuzu, yasalar karşısında ekonomik faaliyetin suç unsuru teşkil etmeyen, yalnızca istihdam ilişkisinin oluşturulmasında yasal süreçlere uyulmayan istihdam faaliyeti oluşturmaktadır.
Kayıt dışı istihdam faaliyetinin yasalar karşısındaki suç teşkil eden konusu istihdam faaliyetinin kendisinde değil, istihdam faaliyetiyle ilgili yasal prosedürlerin yapılmamış olmasıyla ilgilidir.

KAYITDIŞI İSTİHDAMIN OLUMSUZ ETKİLERİ
Kayıt dışı istihdam olgusunun bir bütün olarak ekonomik ve sosyal yapı üzerinde bozucu etkileri bulunmaktadır.

Vergi Gelirlerini Azaltır
İstihdam faaliyetinin vergi idaresinin bilgisi dışında kalması elde edilen gelirlerin ve yaratılan katma değerin vergilendirilememesi nedeniyle önemli vergi kaybına neden olmaktadır. Bu durum devletin yapması gereken bazı kamu hizmetlerinin yerine getirilmesini engellemektedir. Bu durumda devlet toplayamadığı vasıtasız vergiyi (gelir ve kurumlar vergisini), vasıtalı vergileri artırarak (KDV, harç, akaryakıt vergisi vs), almak zorunda kalır.

Kaynak Dağılımını Olumsuz Etkiler
Kaynak dağılımında rasyonellikten uzaklaşılır. Kayıt dışı istihdamın vergi yükü, kayıtlı istihdama göre düşüktür. Bu ise, sermayenin makro ekonomik hedeflere uygun olmayan alanlara kaymasına ve orta ve uzun vadeli istihdam planlarının işlevini büyük ölçüde yitirmesi anlamına gelmektedir.

Haksız Rekabet Yaratır
Haksız rekabete neden olmasıdır. Kayıtlı faaliyet gösterenler aleyhine, rekabeti olumsuz etkiler ve resmi sektörde faaliyet gösterenler cezalandırılmış olur. Ayrıca küreselleşme ile artan rekabet, maliyetleri düşürmek eğilimleri kayıt dışı istihdama yönelişi teşvik etmektedir.
Ekonomik Verilerin Doğru Değerlendirilmesini Engellemektedir
Öncelikle kayıt dışı istihdamın olumsuz etkisi, resmi ve ekonomik göstergelerin sağlıksız ve eksik olması nedeniyle ekonomik göstergelere karşı güvensizlik yaratmakta ve ekonomik durumun yanlış değerlendirilmesine neden olmaktadır.

Çocuk Emeğinin Sömürülmesinen Neden Olur
Kayıt dışı sektörde çalışan çocuk sayısı oldukça fazladır. Bu çalışma şekli çocukları ahlaki ve psikolojik yönden olumsuz şekilde etkilemektedir. Kayıt dışı sektörde yer alan çocuğun ilerde formel sektörde istihdam edilme şansı da azalmaktadır. Eğitim düşüklüğüne ek olarak bağımsız, düzensiz ve herhangi bir iş disiplininden uzak kalan çocukların gelecekte düzenli, belirli bir beceri ve bilgi isteyen, iş disiplininin sıkı olduğu işlerde çalışmaları mümkün değildir.

Sosyal Güvenlik Sistemini Bozar
Kayıt dışı istihdamın bulunduğu alanlara kaynakların kayması ekonomik dengesizliğin yanında adaletsiz gelir dağılımına ve gelecekteki risklerin karşılanması için oluşturulan sosyal güvenlik sistemini bozmaktadır. Türkiye’de sosyal güvenlik sisteminin en büyük sorunu yetersiz prim tahsilatıdır.

Nedenleri Açısından Kayıt Dışı İstihdam

Mali ve Ekonomik Açıdan
◼ Rekabet etmek için maliyetleri azaltma isteği
◼ Esnek çalışma biçimleri
◼ Enflasyon gibi ekonomi değişmeler
◼ Gelir dağılımın adaletsiz olması
◼ İşsizlik
◼ Küçük ve orta ölçekli işletmelerin genel ekonomi içerisindeki payının yüksek olmasıdır.

Hukuki Açıdan
◼ Yasaların basit ve açık olmaması
◼ Çalışanların bu konudaki hak ve yükümlülüklerini bilmemesi
◼ Cezaların caydırıcı olmaması
◼ Sosyal ve Kültürel Nedenler
◼ İşgücünün eğitim düzeyinin düşüklüğü
◼ İşsizlik korkusu
◼ Sosyal güvenlik konusundaki bilinç yetersizliğidir.

Sonuçları Açısından Kayıt dışı İstihdam

Çalışanlar Açısından
◼ Kişilerin yeterli sağlık yardımı alamamalarından dolayı hastalık vakalarının artması
◼ İş kazası veya meslek hastalığı, analık durumlarında hak ve yardımlardan faydalanamamaları
◼ Uzun vadede çalışamaz duruma gelindiğinde emekli aylığı alınamadığından fakirliğin ortaya çıkması
◼ Kişilerin uzun vadede emekli olamaması ve ölüm halinde eş ve çocuklara aylık bağlanamamasıdır.
◼ Gelir dağılımında adaletsizlik ve sendikal haklardan yoksun kalmalarıdır.
Devlet Açısından
◼ Her şeyden önce Devletin prim kaybına neden olması
◼ Sosyal güvenlik açıklarını artırması
◼ Sosyal güvenlik açıklarını kapatmak için bütçeden transfer yapılması ve bütçe açıklarını artırması
◼ Gelecek nesillerin
sosyal güvenlik sisteminden kaynaklanan yükleri taşımak zorunda kalmaları ve sistemden yeterli düzeyde faydalanamamalarıdır.

Yıllar itibariyle Kayıt Dışı İstihdam Oranları (%)