Atıf Ünaldı

1990’lı yılların başında, internet etiği yani netiket konusunda araştırmalar yaptım. Bu araştırmaların sonucu olarak da MediaCat’in yayın kuruluşu olan Kapital Medya ile bir Netiket kitabı çıkarma kararı aldık. Ancak kitaba ek olarak planladığımız sözlük, kitabın ismini de belirleyince, Bilişim Sözlüğü olarak yayınlandı. O dönemlerde etik değerler, dijital nezaket; belirli bir zümre tarafından takip edilen bir konuydu. Ancak zaman içinde, özellikle 2000’li yılların başında bilişsel yapay zeka ile birlikte, insanlık sahip olduğu zeka gücünü robotlara kaptırmaya başlayınca; bu konuda faaliyet gösteren kapitalist şirketler de, artık etik değerler olmadan br yapay zekanın ortaya çıkmasının oldukça zor olduğunu farketti.

Geçen hafta bu konuda Harvard Business Review’da bir makale yayınlandı.Google, Microsoft, Amazon gibi kapitalist şirketlerin bu konuda düştükleri ikilemi anlatıyordu. Makale etik değerleri olmayan bir yapay zekanın çok kontrolsüz kalacağını ve bu durumda da ortaya nasıl bir yıkımın çıkacağını tahmin edemediklerini ancak etik değerlerin belli bir sisteme yerleştirilmesinin de ne kadar zor olacağından yola çıkarak bu konuda batıdan ziyade doğu öğretilerinin daha etkili olabileceği imasında bulunuyordu.

Gerçekte 1942 yılında Asimov’un yazdığı robot yasalarından daha ciddi bir etik bilgi ne yazık ki elimizde yok. Ancak bu konuda neredeyse her üniversitenin çalışması var. M.I.T., Stanford, Boğaziçi Üniversitesi bu konuda çalışmalar yapmaya başladılar.

Tabii her ne kadar ayrı görülse de, Robot etiği (roboetik), yapay zeka etiği hatta otonom araç etiği aynı temellere yani Asimov’un dört yasasına dayanıyor. Tıpkı internet etiği (netiket)’in de dijital nezaket kurallarına dayanması gibi. Her ne kadar bu etik değerleri sosyal medya olmadan önce yazmış da olsam, hala geçerliliğini sürdürdüğünü mutlulukla görüyorum.

İnternet Etiği ( Netiket )

Konuşma:

• E-posta yollar yada yazı yazar gibi uygun karakter tanımları kullanın. Kelime aralarında büyük harfler, cümlenin başında küçük harfler anlamı yok eder. Karşı taraftaki bilgisayarda görünecek harf tanımlarınızı yaparken kendi bilgisayarınızda en iyi görünenden çok, genel ayaralara en çok uyanını tercih eden.

• Eğer bir amacı yoksa satır atlamalarını bilgisayarınıza bırakın. Bu sayede karşınızdaki kişi sizinle aynı bilgisayar ayarlarını kullanmıyorsa da görüntü sorunsuz olur. Anlam kaymaları ortadan kalkar.

• Ekranınızda bir parça boşluk bırakmaya özen gösterin. Sayfanın en üstüne yazmamaya çalışın.

• Yazmayı bitirdiğinizde bir boş satır gönderirseniz karşı tarafın anlaması kolaylaşır.

• İki bilgisayar arasında mutlaka zaman farkı olduğunu, karşı taraftaki kişinin ne gibi bir ortamda olduğunu bilmediğinizi her zaman hesaba katın. Konuşmayı sonlandıracağınız da hoşçakal deyin, karşı tarafın da cevap vermesine imkan verin.

• Konuşmak iki kişinin belirli bir konu üzerinde ilişkiye girmesidir. İnternet üzerinde size zarar gelmeyeceğini düşünüyor bile olsanız yine de YABANCILARLA KONUŞMAYIN.

• Her zaman net üzerindeki işlerin yolunda gittiği sonucuna varmayın. Eğer cevap alamıyorsanız bunun tek analamı karşı tarafın size cevap vermemesi değildir.

• Karşınızdakini konuşmaya zorlamayın. Eğer sizinle bağlantı kurmak istemiyorsa, bir iki denemeden sonra arayışlarınızı sonlandırın.

• Eğer hızlı yazamıyorsanız, devamlı hatalar yapıyorsanız yani klavye konusunda tecrübeniz yoksa karşı tarafın size sabır göstermesini bekleyemezsiniz. Eğer sabır gösteriyorsa bunun onun nezaketidir, teşekkür edin.

• Eğer birden fazla kişiyle özel konuşmalar yapıyorsanız, ekranları karıştırmamaya dikkat ediniz.

Robot Etiği

0 – Robotlar, tüm insanlığa zarar veremez ya da eylemsiz kalarak insanlığın bütününe zarar gelmesine göz yumamaz.

1 – Robotlar, insanlara zarar veremez ya da eylemsiz kalarak onlara zarar gelmesine göz yumamaz.

2 – Robotlar, Birinci Kanun’la çakışmadığı sürece insanlar tarafından verilen emirlere itaat etmek zorundadır.

3 -Robotlar, Birinci ya da İkinci Kanun’la çakışmadığı sürece kendi varlıklarını korumak zorundadır.

Bilgi Servisleri Etiği

• Bu tip servis ve hizmetlerin faturalarının birileri tarafından ödendiğini sakın unutmayın.Bu nedenle bu gibi hizmetleri alırken o kişinin kurallarının geçerli olacağını, alınan bilgilerin paralı olabileceğini de unutmamak gerekir.

• Bir enformasyon servisi ile problem yaşıyorsanız, problemin öncelikle kendi bilgisayarınızda olduğunu düşünmelisiniz. Önce sisteminizin doğru çalışıp çalışmadığını, enformasyon servisine ulaştığınız programın yükleme sorunlarını kontrol ediniz.

• Dosyaların isimlerinin sonundaki son ad takıları her zaman o dosyanın yaratıldığı programla bütünleşik olmaya bilir. Doc dosyaları metin dosyaları da olabilir.

• Enformasyon servisleri her zaman .com uzantısı ile sonlanmazlar. Kar amacı gütmeyen kuruluşlar .org, network amacı güden kuruluşlar .net, askeri organizasyonlar .mil son ekini alır.

• Her enformasyon servisinin kendine göre bir yardım sistemi vardır. Www siteleri yardımı sayfanın üzerinde verirlerken, ftp siteleri readme isimli dosyalarda yazarlar. Bu dosyalar size o servis hakkında genel bir bilgi vermek amacıyla konulmuştur. Ama bu bilgilerin update edilmiş olması büyük bir gereklilik değildir.

• Bütün bu servislerin update olmasını bekleyemezsiniz. Unutmayın internet üzerinde herkes yayın yapmayı öğrenebilir ama bilgilerini update edecek kadar internet görgüsüne sahip olmayabilir.

• İnternet üzerinden özel bilgilerinizi verirken dikkatli olun. Bu bilgilerin güvenli yollarla gittiğinden amin olmadan yollamayın. WWW üzerinden bir kredi kartı bilgisi veriyorsanız, altta çıkan anahtarın üzerine iki kez tıklayarak güvenliğin kaç bit olduğunu, sertifikanın geçerli olup olmadığını kontrol edebilirsiniz.

• İnternet’in farklı kültür, farklı coğrafyaları kaplayan bir sistem olduğunu unutmayın. Size kabul edilemez gelen bir konu, dünya üzerinde bir yerlerde kabul edilebilir bir yaklaşım olabilir. Bu nedenle internet üzerinde gezerken açık fikirli olmaya dikkat edin.

• Çok kişinin kullandığı bir enformasyon servisinden bilgi almaya çalışıyorsanız, bu servisin size network ağı bakımından en yakın olan mirror (yansımasını) kullanmaya dikkat edin. Bu sayede bilgiye daha kolay ulaşabilirsiniz.

• Başkalarının ftp sitelerini kendi bilgilerinizi bir diğer gruba iletmek için kullanmayın. Bu “dumping” dir ve kabul edilebilir bir davranış değildir.

• Bir site ile ilgili problem yaşıyorsanız, bu problemi site sahibine iletmeniz yararlı olacaktır. Bunu yaparken açıklayıcı olmaya dikkat edin. Eğer imkanınız varsa ekranınızın bir resmini alıp bunu yollayın.

• Çok kullanılan servislere, interaktif hizmetler içermiyorsa sayının fazla olduğu saatler yerine kimsenin olmadığı saatlerde giriş yapmak gerekir.

İnteraktif servisler etiği

• Bütün diğer çevrelere ilk girdiğimizde yaptığımız gibi, interaktif servislere de ilk girdiğinizde de öncelikle grubun kültürünü anlamaya çalışın.

• Bu tip bir odadaki herkesi ayrı ayrı selamlamak gerekli değildir. İlk anda bir “merhaba” herkes için yeterli olacaktır.

• Fazla miktardaki bilgiyi yollayacaksanız, servisi kullanan diğer kişileri uyarmanız yararlı olacaktır.

• Sisteme giren herkesin sizinle konuşmak istediği fikrine kapılmamalısınız. Özel sohbet etmek istediğiniz kişi o an meşgul olabilir yada sizinle sohbet etmek istemiyor olabilir.

• Karşınızdaki insanla sohbete başlamak için onun yaş/cinsiyet/yaşadığı yer olmamalı. Bu soru hem son derece itici hem de etiğe son derece aykırıdır. Bu bilgiyi konuşmanın içinde sorgulayarak almak karşı tarafı rahatlatacaktır.

• Eğer karşınızdaki bir takma ad kullanıyorsa, onun özel bilgilerini vermek istememesini saygı ile karşılamalı ona göre hareket etmelisiniz.