Fatma Acar Ünlü

Bütün ekonomi birbirine bağlıdır. Bir sektörün, diğer sektörden bana ne diyemediği bir süreçten geçiyoruz. Başta sağlığa yönelik bir tehdit olsa da toplumsal hayatın birçok alanının düzenini bozan, ekonomi ile birlikte tüm sosyal düzeni de alt üst eden pandeminin, iktidardan esnafa, herkesi hazırlıksız yakaladığını görüyoruz. Ekonomik düzen yerinden sarsılırken, salgının olumsuz etkilerini derinden hisseden ve ekonominin önemli bir bileşenlerinden biri olan yerel esnafa ne oldu?

RAST GİTMEYEN İŞLER
İşler rast gitmeyince, kira, fatura ve diğer ödemeler arka arkaya gelince insan psikolojisi ve aile ilişkileri de bu süreçten etkilendi. Dükkânları kapalı kalan birçok küçük esnaf yanlarında çalışan kişileri işten çıkarmak zorunda kaldı. Dükkânları kapalı kalan esnafların başında; kıraathane, restoran, kuaför, düğün salonları, internet cafe işletmecisi gibi temasın yoğun olduğu ve zorunlu ihtiyaçlar kategorisine girmeyen mekânlar da bulunmakta.
Çalışamadılar, para da kazanamadılar ama kira ödediler, faturalarını ödediler. Faturalar birikince, ödenmeler de yapılmayınca bu durum çevreye ve aile ortamına da yansıyor. İnsani ilişkilerine zarar veriyor. “Dünyanın yaşadığı bir problem olduğu için idare edilmeye çalışılıyor” genelde yapılan yorumlardan biri bu şekilde.
Salgın hastalık tedbirleri kapsamında uzun sayılabilecek bir zaman dükkânların kapalı kalması; korku, endişe ve önlemlerden dolayı esnafların eski günlük ciro ve kar marjını yakalayamaması, diğer taraftan dükkânın kira ve vergilerini ödemek zorunda kalması esnafların ekonomik olarak zor bir dönem yaşamasına neden oldu ve olmaya devam ediyor.
Ayrıca pandemiden önce de artış eğiliminde olan e-ticaretin salgın hastalıktan sonra daha da artması ile yerel esnaftan yapılan alışverişin azalmasına neden olduğu görülüyor.

KIRILGAN YAPIDAKİ MESLEKLER
Pandeminin yayılımını engellemek için insan hareketliliğinin sınırlandırılmasına yönelik tedbirler dolayısıyla esnafın ekonomik kayıp yaşamasına neden olurken, esnafın gündelik hayatta birçok kişiyle temas kurmak zorunda kalmasının salgın hastalığın bulaşma riskini arttırdığı biliniyor. Bu nedenle yasakların kalkması da büyük risk barındırıyor.
Özellikle bazı meslek dallarındaki küçük esnaf günde onlarca kişiyle temas kurmak zorunda; Bu mesleklerin başında fırıncı, kuaför, çay ocağı işletmecisi, gelinlikçi, hazır giyim sektörü, lokantacı, kafe ve internet kafe işletmecisi ve çalışanları, taksici gibi ulaşım sektöründeki meslekler gelmektedir. Bu mesleklerde çalışan kişilerle yapılan görüşmelerde, kişiler açısından mesleklerinin sahip olduğu kırılgan yapılarının olduğunu anlattılar. Aylarca kapalı kalan “Restoranlar, lokantalar, kahvehaneler, kafeler ve açılıp kapanma saatleri farklılığına uyan diğer işletmeler çok zor durumda kaldı. Örneğin okullar uzaktan eğitime başlayınca çocuklarının giysisini, kırtasiyesini alamadı. Dolayısıyla servis araçları iş yapamaz hale geldi. Yine minibüsler ve otobüslerdeki pandemi kurallarına uygun mesafe aralıkları bir mağduriyet yarattı. Sosyal güvenlik primini dahi yatıramıyor esnaf ve dolayısıyla zor durumda.” Özellikle para alışverişi söz konusu olduğunda, maske mesafe hijyen tedbirleri dahi alınsa hastalıktan korunmak maalesef çok zor.

ESNAF GERÇEK DESTEK İSTİYOR
Pandeminin başında, desteklerden paylarına ‘ucuz kredi’ düştüğünü, ayakta kalamadıklarını belirten esnaf kesimi, hükümetten mali destek ve vergi muafiyeti istiyor. Bununla birlikte devlet tarafından sunulan ekonomik destek paketlerinin çeşitli sınırlılıklara sahip olması ve kapsamının dar kalmasından dolayı görüşme yapılan esnaflar tarafından bu paketlere rağbet edilmediği de anlaşılıyor. Ayrıca kredi yerine kira desteği gibi uygulamaların daha faydalı olacağını da dönem içerisinde belirttiler.
Alkol satışı yapan işletmelerin, hükümetin esnafa verdiği destek paketlerinin dışında bırakılması da yapılan yanlış ve eksik uygulamalardan biri olarak iç ve dış basında yer aldı.

ESNAF DÜNYA BASININDA
Türkiye’de salgın döneminde devlet desteği alamayan ve banka kredilerine yönlendirilen esnafın durumu, uluslararası basının da gündeminde yer aldı. Pandemi kısıtlamalarının ve merkez bankası politikalarındaki zikzakların Türkiye›de özellikle küçük işletmeleri zor durumda bıraktığı yazıldı. Bu kesimin aynı zamanda iktidarın siyasi tabanını oluşturduğunu aktardılar ve faizlerdeki artışın söz konusu borçlu küçük işletmeler için sancılı olduğunu vurguladılar.
Türkiye’de 3,2 milyon küçük ve orta büyüklükte işletme (KOBİ) olduğunu, toplamda 107 milyar dolar borç yükü olan bu işletmelerin birçoğunun borçlarını ödeyemeyerek iflasa sürüklendiğini de belirtiliyor. Resmi rakamlara göre 2020’de 120 bin esnafın iflas başvurusunda bulunduğu, çok daha fazlasının ödeme gücü olmadığı için hukuki süreci başlatamasa da dükkanını kapattığı görülüyor. Türkiye’deki söz konusu küçük işletmelerinin nakit tamponlarının olmadığı ve bu nedenle de şoklara karşı kırılgan kesim oldukları da vurgulanıyor.
Uluslararası bir kredi derecelendirme kuruluşu, Türk bankalarındaki sorunlu krediler içinde en büyük payın küçük işletmelere ait olduğunu, Hazine desteğinin artan temerrütlerin finansal sisteme etkisini azalttığını ancak son dönemde söz konusu kesimin kredilerindeki devasa artış nedeniyle risklerin artmaya devam edeceğini dile getiriyor.

ESNAFA ÖZEL SON AÇIKLANAN DESTEK PAKETİ
Ticaret Bakanı Mehmet Muş, pandemi sürecinden olumsuz etkilenen esnaf ve sanatkârlara yönelik yapılan desteklerin bir ay daha uzatıldığını duyurdu. Karar, Resmi Gazete’de yayımlandı (30 Nisan 2021). ‘’Esnaf ve sanatkarlarla gerçek kişi tacirlere yönelik yapılan aylık bin lira gelir desteği ile büyükşehirlerde 750, diğer şehirlerde de 500 lira olan kira desteğinin süresinin bir ay daha uzatıldığını duyurdu. Basit usulde vergilendirilen küçük esnaf:
(Terzi, berber, kantinci, çay ocağı, kıraathane, kahvehane, kafe işletenler, kırtasiye gibi) 3 ay boyunca ayda 1.000 lira hibe desteği. Söz konusu destekler için başvurular 31 Mayıs 2021 saat 23.59’a kadar e-devlet üzerinden yapılabilecektir. Halkbank üzerinden esnaf ve sanatkarlara kullandırılan kredilerin taksit ödemeleri 1 Temmuz’a kadar ertelenmiştir. Ayrıca, TESKOMB (Türkiye Esnaf ve Sanatkarlar Kredi ve Kefalet Kooperatifleri Birlikleri Merkez Birliği) kefaleti ile kredi kullanan esnaflarımızdan taksit ödemesi yapamayan 240 bin kişinin 1 milyar lira tutarındaki borcu ödenmiştir’’ dedi. Kafe ve restoranlara nakit desteği; Normalleşme desteği alamayan kafe ve restoranlar. İşçilerin 1.341,56 TL’lik prim desteğinin dışında ücretsiz izinde olanlar için çalışan başına 1.500 lira ödenecek. Böylece Nisan ve Mayıs aylarında kısa çalışma sonrası verilen normalleşme desteğinden yararlanamayan kafe ve restoran çalışanlarının primlerini de İŞKUR karşılayacak.