Fatma Acar Ünlü

KKM nedir? KKM kısaltmasıyla sıkça duyulmaya başlayan terim, “Kur Korumalı Mevduat Hesabı”dır. Aralık 2021 tarihinden itibaren sıklıkla duyulmaktaydı. KKM, Türk Lirası cinsinden dolar, euro ve sterlin kurunun vade nihayetinde faiz miktarından daha fazla yükselmesi halinde kurda oluşan makasın muhafaza edilmesini sağlayan rekabetçi bir mevduat yapıtıdır.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası'nca, her gün saat 11.00'de dolar, euro ve sterlin üzerinde alış kuru duyurulmaktadır. Kur dönüşüm miktarı oranlanırken vade nihayetindeki TCMB dolar, euro ve sterlin alış kuru ile ilk zamanda yürürlükte olan TCMB USD, EUR ve GBP alış kuru arasındaki oransal ayrım göz önünde bulundurulmaktadır. KKM TL Hesabı ile alakalı bütün tediyeler Türk Lirası cinsinden yapılmakta ve açılışta her zaman TCMB tarafından duyurulan USD, EUR ve GBP döviz kuru dikkate alınmaktadır.

KKM UYGULAMASI BİR YILINI DOLDURDU

KKM uygulaması bir yılını doldurdu. Ekonomi yönetimi, KKM uygulaması biterse dövize hızlı bir yöneliş olabilir endişesiyle, KKM uzatılmasa yerine koyulabilecek bir politika planlamadığı için süreyi 2023 sonuna kadar uzattı.

KKM’NİN AMACI

KKM’lerin amacı dövize olan talebi, yani dolarizasyonu engellemek ve kurlardaki hızlı yükselişi geri çevirmekti. Döviz endekslemesini, riskli olduğu için, geçmişte ancak birkaç ülke yapmıştı. Buna karşılık KKM, mucizevi, yeni ve etkili bir çözüm yolu olarak sunuldu. Arka kapı döviz satışlarıyla desteklendi. Ama yine de istendiği kadar hızlı gitmedi ve döviz hesaplarından KKM’lere geçiş sınırlı kaldı. Bunun üzerine mevduat sahibi kişi ve şirketlere, kredi almak isteyenlere ve bankalara yönlendirici, “açıklamalar” yapıldı. Bunlar da yeterli olmayınca “makro ihtiyati politika” adı altında dövizden KKM’ye geçmemiş hesaplar taşıyan bankalara kısıtlamalar ve cezalar getirildi. MB ve ekonomi yönetimi sıklıkla “liralaşma” vurgusu yaparken, yabancı para mevduatının, toplam mevduat içindeki payı %55’e yaklaştı. KKM mevduatı ve yabancı para mevduatıyla birlikte, dolarizasyon %70 oldu.

KUR KORUMALI MEVDUAT HESAPLARI BEKLENTİLERİ KARŞILAYAMADI

Yürürlüğe girdiği ilk günden beri tartışmaların odağında olan kur korumalı mevduat hesapları da beklentileri karşılayamadı. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu’nun (BDDK) açıkladığı verilere göre 11 Kasım’da sona eren haftada 1,47 trilyon lira olan kur korumalı Türk Lirası mevduat ve katılma hesaplarının büyüklüğü, geçen hafta 1,46 trilyon liraya indi. Kur korumalı mevduat büyüklüğü ise haftalık bazda ilk kez düşüş kaydetti. Kur korumalı mevduatın bütçeye maliyetinde de aşağı yönlü bir seyir izlenmişti. Hazine ve Maliye Bakanlığı'nın yayımladığı bütçe istatistiklerine göre, Ekim'de kur korumalı mevduatın bütçeye doğrudan maliyeti 6,7 milyar TL oldu. Böylelikle 5 ayın en düşük aylık maliyeti ortaya çıktı.

KKM'DEN ÇIKIŞ ARTTI

KKM’yi sürdürebilmek için kontrollü bir döviz artışı söz konusuydu ama bu durum sürdürülebilir değildi. Tasarruf sahibi bu enstrümanı niye tercih etmişse, o tercihi sağlayan etkenler ortadan kalkınca bu sefer de KKM’yi bırakmaya başladı. Kur korumalı TL mevduat ve katılma hesapları 2023 0cak ilk haftası itibariyle geriledi. BDDK haftalık bülteninde yer alan bilgilere göre, kur korumalı TL mevduat ve katılma hesapları 1 trilyon 462,2 milyar TL'den 1 trilyon 415,3 milyar TL'ye indi. Kur korumalı mevduat hesabındaki tutar, uygulamanın başladığı geçen yılın Aralık ayının son haftasından bu yana ilk kez 11-18 Kasım haftasında 9.5 milyar lira geriledi. KKM’de zaten bir süredir yavaşlama gözleniyordu; 4-11 Kasım haftasındaki artış 1 milyar lirayı bile bulmamışken 11-18 Kasım haftasında KKM'de ilk düşüş yaşandı.

KKM’nin Tercih Edilmesindeki Etken

KKM’nin tercih edilmesindeki en büyük etken tabii ki TL tasarruf edenlere kur artışı kadar getiri sağlanmasıydı. Hele hele TL tasarruflara enflasyonun çok altında faiz verilirken tasarruf sahibi görünürde TL’de durup doğal olarak dövizdeki artış kadar kazanç elde etmeyi istedi. KKM’ye girmenin ve bu hesapta durmanın temel motive kaynağı olan kur artışı sona erdi. Ağustos ayının son haftasında 18 liranın üstüne çıkan dolar kuru üç aydır neredeyse sabit kalmış gibi. Döviz getirisi yok, faiz getirisi düştü, tasarruf sahibi de çıkmaya başladı.

KKM duraklamasının ve gerilemesinin en önemli nedeni, döviz kurunun baskılanması ile artışının yavaşlamasıdır, yani KKM getirilerinin/faizlerinin düşmesidir. Buradan, beklendiği gibi, tasarruf sahiplerinin getiriye (faize) oldukça duyarlı oldukları ortaya çıkmaktadır.

KKM’DEN ÇIKACAK PARA NEREYE YÖNELECEK?

KKM’de duran bir tasarruf sahibi en fazla %12 faiz alabilecek. Oysa bankalarda mevduat faizi ortalama %20 dolayında ve TL mevduata çok daha yüksek faiz veren bankalar da mevcut. Toplam mevduatında döviz mevduatı olanların payı %50’yi aşan bankalara zorunlu olarak düşük faizli DİBS alma zorunluluğu getirilmesi bankaları TL mevduat toplamak için faizi daha da artırabilirler. Dolayısıyla KKM’den çıkacak tasarruf sahibi için mevduat da bulunduğumuz enflasyonist ortamda kötünün iyisi bir seçenek olarak karşımıza çıkmaktadır.

BORSA KAZANÇLI FAKAT RİSKLİ

KKM ile ekonomi daha da dolarize oldu, öngörüler tam tersine döndü, doları tutmak için uygulanan proje işe yaramaz hale gelmeye başladı. KKM'den çıkan paranın dövize gitmesini önleyebilmek adına alanlar yaratılmaya ve vatandaş bu alana yönlendirilmeye çalışıldı. KKM’den uzaklaşanlar için borsayı cazibe adresi haline getirdiler. Böylece hem kurun artması hem de KKM’den dolara yönelmesi engellenmiş olacaktı. Borsada büyük kazanç olanakları bulunduğu ancak aynı şekilde büyük zarar riski olduğu da tartışılmaz. Yanlış bir tercih, küçük bir borsa değer kaybında panik halde zararına satışlara yol açmaktadır. Borsayla ilk kez tanışan küçük yatırımcı istediği kadar detaylı inceleme, kendince teknik temel analiz yapsın hataya düşmekten kaçamamaktadır.

Türk halkının geleneksel tasarruf araçlarından olan altın da tabi ki şu dönemde yoğun ilgi görebilir. Altın uzun vadede hep kazandıran bir tasarruf aracı olarak görülmüştür. Zaten altın alan tasarruf sahipleri kısa dönemde al-sat ile kâr yapma eğiliminde değildir.

SON OLARAK

Altın, tahvil, borsa birer seçenek, durgunlaşan konut ve otomotiv piyasası da yeniden radara girebilir fakat bunlarda finansal araçlar gibi bir hareket kolaylığı yok. KKM’ye alternatif olarak görülebilecek, döviz mevduatta da bazı bankalarda faizler yükseliyor. İhtimaller dahilinde, TL mevduata dönüş, döviz mevduata geçiş bulunuyor.

Hem faiz oranları hem döviz kurları dengesi kurmaya veya bunları baskılamaya çalışmak geçici bazı dengeler yaratsa da ortaya çıkan tablo geçicidir ve sürdürülebilir değildir.