Fatma Acar Ünlü

Türkiye ekonomisi, son iki yılı pandemi etkisi altında geçirdi. 2021’i ekonomi yönetiminde yaşanan karmaşa ve kur krizi ile geride bırakarak hala önünde kocaman bloklar halinde duran sorunlarla 2022’ye girdi. Özellikle 2021’in son aylarına damgasını vuran, kur krizi ve yüksek enflasyon, 2022’de de gündemin en önemli maddelerinden olmaya devam edecek gibi görünüyor. Son bir yılda Dolar ve Euro karşısında yaklaşık %50 değer kaybeden Türk Lirası’nın yeni yılda nasıl bir seyir izleyeceği merak konusu olmaya devam ediyor.

Merkez Bankasının piyasalara doğrudan müdahale etmesi ve kur krizine karşı alınan tedbirler gündem belirlerken aralık ayının ortasından itibaren faiz kararları ve para politikalarına ilişkin açıklamalar ile son derece tempolu günler yaşadık. 2021 bitmeden TL’de yaşanan hızlı değer kaybını tersine çevirmek için para politikasında yapılan tamamen ters yönlerde değişikliklere de ülkece tanık olduk.

Ekonomi Yönetimi ve Merkez Bankası’nda Yaşanan Değişimler
Naci Ağbal, Kasım 2020’de Merkez Bankası Başkanlığı görevine getirildikten sonra başlattığı faiz artırımı süreci ile döviz kurları ve enflasyonda belirgin bir iyileşme yaşanmıştı. Ağbal’ın görevden alınması ve yeni Başkan Kavcıoğlu’nun Eylül 2021’de başlattığı faiz indirim süreci sonucu Türk Lirası’nda tarihi değer kaybı ve hızla tırmanan enflasyon yaşanmaya başlandı. Merkez bankası, son 2 yılda 4 başkan değiştirerek bağımsızlığı konusunda tartışmalara neden olurken, Berat Albayrak’ın Hazine ve Maliye Bakanlığı’ndan ayrılmasının ardından önce Lütfi Elvan, sonra da Nurettin Nebati bu göreve getirildi.

2022 Bütçesi Şimdiden Açık Verdi
Orta vadeli program ve 2022 bütçesi hazırlanırken; Dolar kuru 9,22’ye göre hesaplamalar yapılmıştı ve öngörülen bütçe giderleri yaklaşık 1 trilyon 750 milyar TL olarak açıklanmıştı. Kur artışı farkı ve yarattığı kayıplar nedeniyle 2022 bütçesi daha uygulanmaya konulmadan 875 milyar TL’ye düşmüştür.

2021 Birinci Çeyrek
Türkiye ekonomisi, %7,2’lik büyüme gösterdi.
İşsizlik oranı %13,5 oldu

İkinci Çeyrek
Merkez Bankasının 128 milyar dolarlık rezerv tartışmaları da ikinci çeyrekte gündem maddesi oldu. 
GSYH 2021ikinci çeyrekte %21,7 oranında büyüme gösterdi.

Üçüncü Çeyrek
GSYH 2021 yılının üçüncü çeyreğinde %7,4 oranında büyüme kaydetmiştir.
Türkiye, turizm sezonunda tarihinin en büyük orman yangınlarıyla mücadele etti.
Türkiye ekonomisi, yüksek ihracat performansını sürdürdü ve yeni ihracat rekorlarına imza attı. 
Üçüncü çeyrekte tarım sektörü %5,9 oranında daralırken, sanayi sektörü %10 ve hizmetler sektörü (inşaat dâhil) %12,5 oranında büyüme gösterdi.

Son Çeyrek
Türkiye’de yılın son çeyreğinde, yüksek faiz döngüsü yerine, “yüksek büyüme, düşük cari açık” odaklı yeni bir ekonomi politikası uygulamaya konuldu. 10 Aralık 2021 tarihinde açıklanan TÜİK istatistiklerine göre;
2021 yılı Ekim ayında
İstihdam oranı %46,2 olarak gerçekleşti.
İşgücüne katılım oranı ise %52 olarak gerçekleşti.
Mevsim etkilerinden arındırılmış işsizlik oranı %11,2 oldu.

2021 yılı Kasım ayında
TÜFE %3,51 oranında artmıştır.
Yıllık enflasyon %21,31 düzeyinde gerçekleşmiştir.
Çekirdek enflasyon yıllık artış oranı %17,62 olarak gerçekleşmiştir.
Yİ-ÜFE Kasım ayında %9,99 oranında artmış ve
Yİ-ÜFE yıllık artış oranı %54,62 olarak gerçekleşmiştir.

Temel Sorun Enflasyon
Faizlerin sürekli düşürüldüğü eylül-ekim-kasım aylarında tüketici enflasyonu hem TÜİK verileriyle hem de ENAG verilerine göre aşırı bir artış gösterdi.
TÜİK’e göre aylık fiyat artışları bu üç ayda sırasıyla %1,25 - 2,39 ve 3,51 iken; ENAG’a göre sırasıyla %2,89 - 6,90 ve 9,91 olarak gerçekleşti. Artan enflasyon karşısında reel faizler TÜİK verilerine göre bile negatife döndü. 
Özellikle kasım ayından itibaren kur tarafındaki aşırı oynaklıklar, yurtiçi enflasyon üzerinde ciddi bozulmalar yarattı. Döviz kurlarındaki bu olağanüstü artışın enflasyonu tetiklemesi kaçınılmazdı.
Dünyada birçok merkez bankasının artan enflasyon karşısında faizleri yükselttiği bir dönemde TCMB 4 ay boyunca faiz indirimlerine devam eden tek merkez bankası olarak tarihe geçti. 
Dolar kuru ilk faiz indiriminin açıklandığı 23 Eylül 2021’de 8,66 TL iken, son faiz indirimi ile 16 Aralık 2021’de 15,70 TL’ye yükseldi. Böylece dolar kuru 3 aylık dönemde yaklaşık %80 artmış oldu.

Sonuç
Bilimsel olarak pek bir dayanağı olmayan yeni bir modelimiz var, “Türkiye Ekonomi Modeli”, aslına bakılırsa ortada ne bir strateji ne de bir model var.
Bu modele göre atılan adımlar, ekonomiye istikrar getirecek ve halka güven verecek adımlar değil maalesef günü kurtarmaya yönelik, panikle atılmış adımlar ve bu politikalarla nereye kadar gidilebileceği, bunun ekonomiye maliyetinin ne olacağı konusu da halen belirsizlik taşıyor.
Kore modeli, Japon modeli en son Çin modeli derken, bunları telaffuz edenlerin, bu ülkelerin kalkınma ve büyüme dinamikleri hakkında yeterince bilgi sahibi olduklarını sanmıyorum. Zayıf Türk Lirası ile ihracatımız patlayacak, cari denge fazla verecek ve bunun sonucunda istihdam, büyüme ve gelir artışı olacak şeklinde çıkılan yoldan da dönüldü, yapılmakta olan düşük katma değerli üretim ve ihracatın %75-85’inde, ayrıca enerjide (petrol ve doğal gaz) dışa bağımlı bir ülke durumundayız. Yüksek teknoloji, yüksek katma değerli üretimden söz ediliyor, ancak bunun yolu döviz gerektiren makine teçhizat yatırımından geçiyor. Bu durumda iken, düşük faiz, yüksek kurun kimseye fayda sağlamayacağı görüşündeyim.

2022 beklentileri
2022’ye girdiğimiz şu günlerde önümüzdeki döneme bakmaya çalıştığımızda, enflasyonist ortamın devam edeceğini söyleyebiliriz. Kış günleri zor geçecek ve özellikle enerji fiyatlarına ardı ardına zam yapılacak gibi görünüyor. TÜİK’in rakamları ne gösterecek bilemeyiz fakat gündem yüksek enflasyon, yani hayat pahalılığı olacak…
Son birkaç haftada atılan adımlarla kur artışının köpüğü bir ölçüde alınmış gibi görünse de ekonomiye ve siyasete duyulan güvensizlik devam ettiği sürece 2021’deki sorunların sürmesi ve erken seçim kararı beklentisinin ki karar alınırsa, öncesinde seçim ekonomisinin maliyetinin yansımaları 2022’ye damga vuracaktır.