Bülent Vardar

Hollywood rüya fabrikasının propaganda gücüne “Mank” filminde, Yurttaş Kane’in senaryo yazarı  olan Herman J. Mankiewicz karakteri, King Kong’un on katlı apartman boyunda olduğuna Amerikan halkını inandırmasına atıfta bulunarak dikkati çeker.

Amerikan sineması kapitalist dünyanın sinematografik şahikası olarak, bu ideolojinin bilinçaltını yansıtan ve aynı zamanda düş fabrikası kimliğiyle, gerçek yaşamın sorunlarından kopuk ürünlere de imza atmak açısından öne çıkmış bir sinemadır. Diğer yandan da bu büyük ülkenin güçlü sineması, aynı zamanda Amerikan Bağımsız Sinema (American Underground Cinema) örneklerini içeren ve yaşamın içindeki çelişki ve çatışmaları başarıyla yansıtan ürünlere de imza atar.

HOLLYWOOD RÜYA FABRİKASI

1930’larda Amerika’da, kapitalizm ilk büyük krizini yaşarken, Amerikan halkının rüya fabrikası olan Hollywood, bu süreçten nasibini alıyordu. Bir başka tanımlamayla Amerikan demokrasisinin sahibi olduğunu düşünen muhafazakar siyaset erbabı, “biz ne istersek o olur” şiarını Hollywood aracılığıyla halka enjekte etmek açısından mali sorunlar yaşıyordu. Rüya fabrikasının propagandasına, “Mank” (2020) filminde yazar ve senaryo yazarı olan Herman J. Mankiewicz karakteri, Hollywood’un gücüne, King Kong’un on katlı apartman boyunda olduğuna Amerikan halkını inandırmasına atıfta bulunarak dikkati çeker...

SİNEMANIN DAHİ ÇOCUĞU

Genç yaşında bir dahi olarak öne çıkan Orson Welles, Amerikan sinemasından aynı zamanda yaşamı etkili bir şekilde yansıtan filmler çıkabileceğini kült filmi “Yurttaş Kane” (Citizen Kane-1941) ile kanıtlamıştı. Welles henüz 2 yaşındayken etkileyici şekilde konuşabiliyor, 3 yaşında okuyabiliyor, 5 yaşındayken Shakespeare'in oyunlarını ezbere biliyor, kukla oyuncaklarıyla Shakespeare’in ünlü oyunu Kral Lear'ı tek başına oynuyordu. Daha 9 yaşındayken babasıyla dünyanın neredeyse tamamını dolaşmıştı. Diğer yandan 1938 yılında ünlü romancı H.G.Welles’in "Dünyalar Savaşı" isimli romanından uyarladığı radyo tiyatrosuyla dünyayı Marslıların istila ettiğine inandırmış ve  Amerikan halkını büyük bir paniğe sürüklemişti.

1930’ların Amerika’sında, özellikle Kaliforniya’yı kontrol eden ve onun haberi olmadan hakim olduğu basın sektöründe kuş uçmayan William Randolph Hearst’ün yaşamına atıfta bulunan ve ondan esinlenerek yaratılan Charles Foster Kane karakteriyle oluşturulan Welles’in ilk filmi Yurttaş Kane, vizyona girdiğinde bomba etkisi yaratmış ve gösterildiği her ülkede, özellikle Avrupa’da büyük bir etki bırakmış ve sinema sanatında köklü değişimlere yol açmıştı.

YÖNETMEN GÖRÜNTÜ YÖNETMENİ İLİŞKİSİ

Orson Welles, ilk filmi Yurttaş Kane ile döneminde sinema dilinin gelişimine önemli katkılarda bulunmuştu. Filmin başarısında yönetmen Orson Welles ve filmin görüntü yönetmeni Gregg Toland arasında önemli bir işbirliği olmuş ve birbirini çok iyi anlayan ikilinin imza attığı bu film, 1942 yılında 9 dalda Akademi Ödülleri'ne aday gösterilmiş; buna karşın film sadece “En İyi Orijinal Senaryo” dalında Oscar ödülü almıştı. Toland bu film için özel lensler ürettirmiş, geniş net alan derinlikleri içeren ve alt açıyı etkili kullandığı görsel düzenlemeler yapmıştı. Amerikan toplumu açısından bir kültürel miras ve korunması gereken bir yapıt olarak "Yurttaş Kane"in, 1989 yılında Kongre Kütüphanesi tarafından kültürel, tarihi ve estetik açıdan önemli filmler arasında kabul edilerek  ABD Ulusal Film Arşivi'nde muhafaza edilmesine karar verilmiştir.

Salon işletmecilerinin talebiyle ülkemizde sinemaların yeniden açılması 1 Mart 2021’e ötelendi. Bu bağlamda bu süreçte öne çıkan görsel işitsel içerik üreticisi Netflix’te gösterime giren, Orson Welles’in kült filmi Yurttaş Kane’in senaryo yazım sürecini anlatan ve yazdığı senaryoyla “En İyi Orijinal Senaryo” ödülünü Orson Welles ile paylaşan Herman J Mankiewicz’in, filmin senaryosunu yazma sürecinde yaşamından bir kesiti yansıtan “Mank”, sinefillerin kaçırmaması gereken bir film.

HOOLLYWOOD STÜDYO SİSTEMİ

Hollywood stüdyo sisteminin egemen olduğu dönemde maaşlı senaryo yazarlarından olan Herman J. Mankiewcz’in yaşamına odaklanan Mank, aynı zamanda kült film Yurttaş Kane’in üretim sürecinde Mankiewicz ve Welles arasındaki ilişkinin ipuçlarını içeriyor. Orson Welles’in  Mankiewicz’in senaryoyu yazmasını istemesini ve alkolik olan Mankiewicz’in, sektöre yeniden tutunması açısından da öneminin altını çizen bir film Mank...

Çağdaş sinemanın usta yönetmenlerinden David Fincher’ın yönettiği ve film içinde film gibi kurguladığı “Mank”, Yurttaş Kane filminin senaryo yazarı Mankiewicz’in yaşamının bir dönemine yoğunlaştığı kadar, ana karakter Mankiewicz’i büyük bir başarıyla canlandıran usta oyuncu Gary Oldman’ın, birinci tekil şahıs anlatımıyla ilerliyor ve 1930’lardaki Amerikan toplumu hakkında bir turnusol kağıdı olma işlevini de taşıyor.

METRO GOLDWYN MAYER VE AMERİKAN SİNEMASI

Amerikan sinemasının bütün dönemlerinin en büyük yapım şirketlerinden olan Metro Goldwyn Mayer ve onun kurnaz yöneticisi ve star sisteminin kurucusu Louis Mayer ve basın imparatoru William Randolph Hearst karakterleri filmde öne çıkarken, onlar aracılığıyla Amerikan sağı ve Cumhuriyetçi Partinin geçmişten bugüne ABD’deki yaşam tarzının biçimlendirilmesindeki rolü hakkında da önemli ipuçları veren bir film Mank...

Kaliforniya Valiliği’ne aday olan, “Yoksulluğa Son” isimli siyasi kampanyasıyla önemli bir destek sağlasa da, muhafazakar sağ tarafından Bolşevik olarak karalanan sosyalist yazar Upton Sinclair’in seçimi kaybetmesi için, günümüzde normalden sayılan karalama kampanyalarının ve kirli propagandanın Amerikan toplumu üzerindeki gücünün de film aracılığıyla altı çiziliyor. Mank, günümüz dünyasında bir eğilim olarak dikkat çekmeye başlayan otoriterleşme, geniş halk kitleleri üzerindeki organize propagandanın gücü, sanatsal yaratıcılığa sahip kişileri de ellerinde tutan güçlülerin onları bir araç olarak kullanmalarına vurguda bulunması ve görüntü yönetmeni Erik Messerschmidt’in siyah beyaz estetiği kullanan görüntüleriyle, 2020’nin en iyilerinden birisi olarak öne çıkıyor.