Özlem Yalım

İnsanlar her coğrafyada farklı davranışlara sahip oluyorlar. Yurt dışındaki pek çok tasarımcı bana, bizim coğrafyamızdakilere göre her zaman daha çalışkan, daha üretken ve daha “sessiz” gelir. Pek çoğunun çalışma hayatlarını yakından biliyorum. Başarı adanmışlıkla ve çalışmakla geliyor çoğu kez. Burada sözünü ettiğim sessizlik, edinilen başarılara rağmen çok bağırmamak, sakince işine, yoluna devam etmek anlamında bir sessizlik. Charles onlardan biri. 

Bir gün öğrencileri ile birlikte işyerimizi ve burada sunduğumuz ikonik aydınlatma tasarımlarını ziyarete gelen Charles, o gün bugündür kopamadığım bir isim ve arkadaşlığımız devam ediyor. Onun ritmini, üretkenliğini ve verimliliğini öylesine mütevazı buluyorum ki, onu daha derinden tanımak için bir sürü soru yönelttim. Beni kırmayarak yanıtladı. Çok iyi bir tasarımcı portresi çizdiği için sizlerle paylaşmaya karar verdim.

Charles, seni mimar olmaya yönlendiren ne idi?

C.O.J. Liseyi bitirdikten sonra, belirli bir meslek düşüncem yoktu. Birçok Afrika ailesinde olduğu gibi, babam iki meslek önerdi: Mimarlık, çünkü çocukken sürekli resim yapıyordum. Ayrıca Hukuk'u da önerdi, çünkü sürekli kitap okuyordum. Mimarlık seçtim, aslında bir mimarın ne yaptığını gerçekten bilmeden! Bir üniversitenin açık gün etkinliğine gittim ve tüm araç gereçler, ölçekli modeller, teknik aletler ve dersle birlikte gelen çizimler beni büyüledi. Onların "sanat eserleri" olarak güzelliklerine hayran oldum , özel olarak amaçlarından dolayı değil. Malzemeleri, dokuları ve yapıları sevdim. Mekanların nasıl oluşturulduğu ve nasıl iletişim kurulduğu konusunda çeşitlilikten hoşlandım. Sadece bu mekan oluşturma unsurları sebebiyle mimarlığı okumaya karar verdim. Mimarlığın, unsurlardan mekanlar oluşturma yeteneği, hala bu disiplinle ilgili en büyük merakım.

Çok çeşitli yaratıcı pratiklere sahipsin. Ürünlerden iç mekanlara kadar tasarımlar yapıyorsun. Ayrıca yarışmalarda jüri üyesi olarak ve etkinliklerde konuşmacı olarak çok yoğunsun. Bu kadar yoğun bir ajandaya dahil olmak için beynini, zamanını ve çabanı nasıl organize ediyorsun?  

C.O.J. Ben Lagos, Nijerya'da doğdum. İngiltere'ye 15 yaşında taşındım. İskoçya'da ortaokula gittim ve İngiltere'de Mimarlık eğitimimi tamamladıktan sonra Paris'e yerleştim. Şu anda Zürih'te yaşıyorum! Çok göçebe bir hayatım oldu. Bu sürekli hareketlilik benim pratiğimi şekillendirmeye devam ediyor. Bu yaşam biçimi beni çevik kıldı, yeni şeyler görmeye ve yeni tanışıklıklar kurmaya hevesli hale getirdi. Her seyahat yeni bağlantılar kurma ve yeni kültürlere derinlemesine dalmak için bir fırsattır. Her jüri çalışması, sadece o konuyla ilgili bilgimi değil, aynı zamanda profesyonel çevremi genişletiyor. Daha az hareket halinde olsaydım asla sahip olamayacağım referans noktaları veriyor bana. Her konuşma görevi bir öğrenme sürecidir. Beni rahat alanımdan çıkarır ve yeni bir konuyu araştırma fırsatı sunar. Paradoksal bir şekilde, günlük hayattan uzaklaşma mesafesi kazandırıyor ve  beni kendi çalışma şeklimi sorgulamaya itiyor.

Ancak çoklu görev yapmak, zevk aldığım her şey gibi bir bedelle geliyor tabii. Enerjimi belirli alanlara odaklamak zorunda kalıyorum ve diğerlerini ihmal ediyorum. Üretimin bazı yönlerinde ve karar verme süreçlerinde yer alamıyorum. En iyi ürünü elde etmek için ortakların yargı ve zevkine güvenmek zorundayım.

Bir tasarımcının hayatında yarışmalara katılmanın olumlu etkisi nedir?

C.O.J. Birçok tasarımcının aksine, belirli bir üretici ile veya belirli bir tasarım görevine bağlı olarak çalışmıyorum. Kendi yaratıcı ajandamı oluşturma isteğiyle büyüyorum. Tasarlarım, daha sonra üretici ve ortak arayışına girerim ve umarım ki bu ürünü geliştirip pazarlasınlar.  En kolay yol olmasa da bu benim yolum. Bu nedenle, yeni fikirler üretmek için düzenli olarak uluslararası tasarım yarışmalarına katılıyorum. Şansımın yaver gittiği birkaçını kazandım ve çok daha fazlasını kaybettim. Stüdyomun erken dönemlerinde fikirlerimle bir portfolyo oluşturdum. 2002 yılında, Milano'daki Salone del Mobile'deki genç tasarımcılar fuarı Salone Satellite'a portfolyomla katılmam önerildi ve kabul edildim. Bu fuar için bir stand teklif edildiğinde çok şaşırdım ve heyecanlandım. Bu, benim profesyonel kariyerimin en önemli girişimi oldu.

Bu fuar için kâğıt üzerindeki fikirleri gerçek boyutta prototiplere dönüştürmek için yatırım yaptım. Yeni "ürünlerimi" Milano’ya taşımak için nakliye masraflarını bilirsin! Her şeyi cebimden ödedim ve ürünlerimin koleksiyonunu fuar sırasında meslektaşlarımın yanında gururla sergiledim. Fikirlerime gösterilen ilgiyi gördüm ve heyecanlandım. Zaman, para, enerji, tutku ve heves yaptığım yatırımın karşılığını verdi. 2002 yılında  Design Report Ödülü'ne layık görüldüm ve fuarın en iyi üç genç tasarımcısından biri oldum.

Tüm yarışmalar yaratıcılığa meydan okur. Belli bir konuda açık bir yarışma, merakımı tetiklemek için doğru bir teşvik olabilir. Eski fikirlerin iterasyonları ve yeni olanakların gelişimleri birleştirilerek ortaya çıkar. Sonuç her zaman büyüleyicidir, çünkü başarı sadece fikrin kalitesine bağlı değil, aynı zamanda ikna edici bir iletişime de bağlıdır. Harika fikirler bile kendilerini satamazlar. Yarışmalar, bir tasarımcı olarak en iyi fikirlere sahip olmayı ve en iyi iletişim yoluyla en iyi fikirleri satmayı bana öğretiyor.

Tasarım pratiğini sosyal ağ yeteneklerinle çok başarılı bir şekilde yürütebildiğini düşünüyorum. Bunun faydaları nelerdir?

C.O.J. Harika fikirler, onlara sadece sahip olmaktan öteye geçmez. Eğer kimse bunları görmüyorsa, harika ama görünmez fikirler olurlar. Fikirler paylaşılmalıdır. Bu nedenle, sosyal medya platformları aracılığıyla fikirleri nasıl yayacağımız sorusu ortaya çıkar. Sosyal medya platformları doğrudan ve son derece demokratiktir. Ve FOTOĞRAFLARI ÇOK SEVERLER. Her zaman güçlü bir görsel portföyüm oldu. Fotoğrafçılığa ilgi duyuyorum ve tüm ürünlerimin ve projelerimin iyi kalitede görüntülerini üretmek için hep zaman ve para harcamışımdır. Tasarım dergilerine ve ticaret fuarlarına artık ihtiyaç duymadığımı fark ettim. Sadece işlerimi benim gibi olan birçok insana, kuruma ve üreticiye gönderebilirim. Kendi sosyal medya hesaplarımda kendi işlerimi yayınlayarak, diğer tasarımcılarla, sanatçılarla, tasarım gazetecileriyle ve üreticilerle tanıştım. Avrupa ve Amerika'da bazı kültürel kurumlar çalışmalarımı sosyal medya kanallarımdan keşfetti. Bu arada Hindistan, Hollanda ve Türkiye'deki üreticilerle çalışıyorum. Tüm bu bağlantılar sosyal medya yardımıyla gerçekleşti. Benim gibi tasarımcılar şimdi kendilerinin sesiyle işlerini daha geniş bir kitleyle paylaşmak için bir araç daha elde etti. Bu, pratiğim için çok önemli bir araç haline geldi.

Evet Türkiye ile de çalışıyorsun, değinmek istiyordum. Buradaki deneyimlerini anlatabilir misin? 

C.O.J. İstanbul'a hayranım! 2016 yılında Almanya'da uluslararası IF Tasarım Yarışması'nın jürisinde 700 DCC ajansından Cihan Şirolu ve Sinem Kocayas ile ayrıca Sertaç Ersayın ile tanıştım. Kişisel ve profesyonel bir arkadaşlık kurduk ve bu beni ve öğrencilerimi Yeditepe ve Bahçeşehir Üniversiteleri ile birlikte İstanbul'da düzenlenen birkaç akademik atölyeye getirdi. Öğrenciler açık fikirli, misafirperver ve çok yaratıcıydı. Keramik üreticisi Gorbon ile birlikte çalıştık ve bu ürünler Design Turkey 2018'de İstanbul'da sergilendi.

2018 yılındaki Design Turkey jürisine davet aldım. Tüm bu fırsatlarda, Boğaziçi boyunca Avrupa ve Asya'yı birleştiren şehrin canlılığından etkilendim. Burada bir zamanlar hüküm süren birçok imparatorluğun kültürel etkileri, Romalılar, 6. yüzyıl kubbesi ve nadir Hristiyan mozaikleriyle ikonik Bizans Hagia Sophia.. hepsinden ayrı etkilendim. Çeşitli semtler, mutfak, gece hayatı, tanıştığım meslektaşlarımın sıcaklığı ve işbirliği açıklığı. Bu jürilerdeki  meslektaşlarımın bir çoğu ve üniversite öğretim üyeleri o zamandan beri çok iyi arkadaşlarım ve işbirlikçim oldular.

Zamanla tasarım için de iş birlikleri kurdum. Örneğin, profesyonel olarak, şimdilerde Urban Atölye ile yeni bir proje başlattım ve bu üretimler yakında sınırlı sayıda beton obje serisine dönüşecek. Bu süreçte 700 DCC resmi temsilcilerim oldular. Birlikte Türk mobilya üreticileriyle profesyonel işbirliklerini başlatmanın yollarını arıyoruz. 

2021 yılında Vitra Tasarım Müzesi'nin kalıcı koleksiyonunda yer almaya seçilen SKETCH isimli sandalye tasarımından bahsetmek istiyorum biraz da; süreci açabilir misin?

C.O.J. 2020 yılında SKETCH sandalyemi ile SIT Uluslararası Tasarım Ödülü'ne başarılı bir şekilde başvurdum. Armchair kategorisinde birincilik ödülü kazandı. Bu iyi haberleri sosyal medya hesaplarımda paylaştım. Bu haberler doğrudan bana ulaşan Vitra Tasarım Müzesi Direktörü’nün dikkatini çekmiş. Sandalyenin düz paket fikriyle ilgilendi ve bunu Charles ve Ray Eames'in mirasının çağdaş bir yorumu olarak gördü. Böylece  SKETCH kontrplak sandalyemi kalıcı koleksiyonlarına dahil etti.

Şu anda SKETCH , Gerrit Rietveld, Alvar Aalto, Charles & Ray Eames gibi eserlerin de yer aldığı çok başarılı bir serginin parçası haline geldi. Sergi "Colour Rush" adını taşıyor ve küratörlüğünü gerçekleştiren Sabine Marcelis tarafından tasarlandı 

Bu yılın başlarında, New York Times gazetesinde SKETCH'i bir makalede görmüş olan Denver Sanat Müzesi Direktörü beni aradı.Şimdi de önemli bir kuruluşun koleksiyonuna 2024 yılında katılacak.

Çok heyecan verici! Peki Vitra Tasarım Müzesi hakkında haber aldığında ne hissettin? Şimdi nasıl hissediyorsun?

C.O.J. İnanabiliyor musun, haber Instagram hesabımdan geldi! Basit ve mütevazı. Ne kadar demokratik değil mi! Beni tamamen şaşırttı! Bir tasarımcı olarak, Vitra Tasarım Müzesi, Tasarımın Kutsal Kasesi, süper! Pantone, Eames, Aalto, Gray, Newson, Grcic gibi isimlerle birlikte çalışmam beni son derece gururlandırıyor. Bu, kendi alanınızda çalışmanızın, bir görüşe sahip olmanın, kendi yolunuzu izlemenin ve basit günlük yeniliklere çaba göstermenin değerli olduğunun bir onayı bana göre!

Başka bir not olarak, sandalyeyi birkaç tasarım yarışmasına dahil ettim, ancak kısa liste bile yapılmadı!

Yani, bu bize ne anlatıyor? Her şeyin göreceli olduğunu mu söylüyor? İyi tasarım genellikle bir zevk ve görüş meselesidir. Tasarımcılar olarak elimizden gelenin en iyisini yapıyoruz! İyi ya da kötü olabileceğimiz başkalarının karar vermesi gereken bir şeydir!

Kötü bulunmaktan bahsettin; Şimdiye kadar yaşadığın en kötü tasarım deneyimi nedir? Neden?

C.O.J. Ürünlerim üretmek çok basit ve bu nedenle kopyalaması da çok basit. Birkaç telif hakkı ihlali vakası yaşadım ve bunların önlenmesi zor görünüyor çünkü tasarımcılar da insanlar! Aynı dergileri okuyoruz, aynı fuarlara katılıyoruz ve aynı havayı soluyoruz. İlham kaynaklarımız gördüğümüz ve tecrübe ettiğimiz şeylerin bir karışımı olduğu için bazı kopyalamalar kazara gerçekleşebilir. Bu, en eski ve en çok satan ürünlerimden biri olan MOX adlı İsviçre üreticisinin BUKAN kitap depolama ünitesi için geçerli değil ama. Bu tasarımım Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri'ndeki birkaç üretici tarafından kopyalandı. En son vaka Polonya'dan geldi.

Ancak en sinir bozucu kopyalama ünlü bir mimar tarafından gerçekleştirildi ve bu kişi benim Here B&B isimli bank  tasarımımdan ilham almış gibi görünüyor. Üstelik sadece tasarımı kopyalamakla kalmamış, aynı zamanda açıklama metnini de neredeyse kelimesi kelimesine kopyalamış. Tasarımı kopyalamak bir şeydir, ancak açıklama metnini kopyalamak, ahlaki açıdan kabul edilemez bir entelektüel tembellik göstergesi!

Etik sanıyorum öğrenim sırasında edinilen bir kavram.. Hatırlıyorum konuyu, hatta sosyal medyadan ben de kendilerine taciz yapmıştım hatırlarsan! Akademik çalışmaların da  devam ediyor,  bize biraz bahsedebilir misin? Tasarımcılara ve mimarlara neler öğretiyorsun?

C.O.J. Açıkçası ben tasarımcılara öğretmiyorum. İlk olarak Zürih ETH Üniversitesi'nde genç öğretim üyesi olarak Mimarlık Tasarımı dersleri verdim ve 2008'den beri Bern Uygulamalı Bilimler Üniversitesi'nde profesör olarak görev yapıyorum. Ben mimarlık düşüncesi ve üretimiyle ilgileniyorum. Derslerim mimari mekân yapmanın özü, malzemelerin ve malzemenin fenomenolojisinin bu süreçte oynadığı rol üzerinde odaklanır. Mimari fenomenoloji, mimarlık tasarım sürecinde insan deneyimine, geçmişe, niyetlere, tarihi yansıtmaya, yorumlamaya çalışır;  şiirsel ve etik düşünceyi ele alır. 

Mimarlıkta mekanı tüm duyularımızla birlikte deneyimlediğimiz için, birinci dönem öğrencilerimizi mimari mekân yapma sürecinde duyusal deneyimin önemini vurgulamak ve onları daha duyarlı hale getirmek amacıyla atölyede ellerimizle çalışıyoruz; modeller ve farklı malzemeler kullanıyoruz. Yaz okullarını farklı coğrafyalarda düzenliyoruz. Hindistan, Türkiye, Mısır gibi yerlere gittik ve yerel toplumlarla birlikte yerel malzemeler ve teknikler kullanarak yapılar tasarladık ve bunları inşa ettik. Amaç, mimarlığın ve mimarlık pratiğinin inşa edildiği bağlama kök salmış bir anlayışı teşvik etmek.

Herhangi bir rol modelin, ikonik isimler var mı takip ettiğin ?

C.O.J. Tasarımlarıyla, orijinallikleri ve yaklaşımları açısından hayranlık duyduğum tasarımcılar var. Burkina Faso doğumlu ve Berlin'de çalışan mimar Francis Kére. Tüm toplulukları içeren düşük enerjili, sürdürülebilir bir mimari anlayışı bena sürekli olarak ilham veriyor. 2023 Pritzker Ödülü'nü kazandı. Çok gururlandım!

Diğer tasarımcılar arasında Vico Magistreti, Konstantin Grcic, Bourellec kardeşler, Sir David Adjaye ve Stefan Dietz yer alıyor. Hepsinin kendilerine özgü ajandaları var. Kendilerini tekrar etmiyorlar. Bu isimler benim rol modellerim.

Her birinin yeri bende de ayrıdır! Farklı kültürlerle tanışmanın yaratıcı performansı artırabileceğini düşünüyor musun?

C.O.J. Tasarım pratiğim, yaratıcılık için ana kanal olan yaratıcılık kaynaklı çocukluk deneyimlerimle Avrupa'daki eğitimim ve sonraki deneyimlerim arasındaki bir köprü aslında. Bu kültürler arası köprülemeden elbet faydalandım. Tasarımı, deneyime ve çeşitliliğe olanak tanıyan açık bir disiplin olarak görme bakış açısı kazandırdı. Hindistan'da bambu mimarisini, Mısır'da Nubian kubbeleri inşa etmeyi, İstanbul'da seramik karoları araştırırken ve Nijerya'da alternatif yapı malzemelerini araştırırken öğrenmek ve Shenzhen'de bir atölye düzenlemek bu farklı kültürlerle ilgili verimli tecrübelerimden bazıları. Seyahat, zihni genişletiyor ve yeni perspektifler sunuyor. Şu anda Danimarka'daki bir Fyord otelinden bu soruları cevaplıyorum. Finn Juhl, Alvar Aalto, Arne Jacobsen, Poul Henningsen, Georg Jensen, Jorn Utzon gibi Danimarkalı ustaların çalışmalarıyla çevriliyim. Neden böylesine nispeten küçük bir ülke bu kadar harika tasarımcılar üretti? Burası kuşkusuz, tasarım mükemmelliği doğuran ve teşvik eden bir kültür. Umarım bu profesyonel bakış açımı etkiler.