Üniversite mezunları asgari ücrete mahkum: “Ben neden okudum?” sorusu büyüyor

Türkiye’de gelir dağılımındaki bozulma, eğitim seviyeleri arasındaki kazanç farklarının giderek azalmasına neden oluyor. Enflasyon, alım gücündeki erime ve ekonomik dengesizlikler, üniversite mezunları ile vasıfsız işçiler arasındaki gelir farkını hızla kapatıyor. Orta sınıfın daralmasıyla birlikte, eğitimli kesim de ekonomik belirsizliklerden etkileniyor.

Üniversite mezunlarının gelir avantajı hızla düşüyor

TÜİK’in Gelir Dağılımı İstatistikleri’ne göre, yükseköğretim mezunlarının yıllık ortalama gelirinin okul bitirmeyenlerin gelirine oranı 2006’da 3,66 iken, 2009’da 4,71 ile zirve yaptı. Ancak bu oran, 2023’te 2,79’a, 2024’te ise 2,91’e geriledi.

Benzer şekilde, üniversite mezunları ile lise mezunları arasındaki gelir farkı da kapanıyor. 2006’da 1,45 olan fark, 2013’te 1,77’ye çıktı ancak 2024 itibarıyla 1,29’a düştü.

Ekonomist Ali Ağaoğlu, geçtiğimiz haftalarda CNBC-e’de yaptığı açıklamada bu durumu, “Üniversite mezunları ile vasıfsız işçiler arasındaki gelir farkı azaldıkça insanlar ‘Ben neden okudum?’ sorusunu sormaya başlıyor” sözleriyle değerlendirdi.

Cinsiyet bazında gelir eşitsizliği derinleşiyor

Kadın ve erkeklerin eğitim seviyelerine göre kazanç oranlarına bakıldığında, kadınlar üniversite mezunu olduklarında dahi erkeklere kıyasla daha düşük maaş alıyor.

• 2006 yılında aynı üniversiteden mezun erkekler, kadınlara kıyasla %24 daha fazla kazanıyordu. 2024 itibarıyla bu fark %38’e yükseldi.
• Üniversite mezunu erkekler, lise mezunu erkeklere 1,3 kat daha fazla kazanırken, kadınlarda bu fark 1,74 kat olarak ölçüldü.
• Eğitimsiz kadınlar ile eğitimsiz erkekler arasındaki gelir uçurumu daha da açıldı. 2006’da 1,65 olan fark, 2024’te 1,94’e yükseldi. Yani ilkokulu dahi bitirmemiş bir erkek, aynı eğitim seviyesindeki bir kadından %94 daha fazla gelir elde ediyor.

Üniversite mezunu kadınlar, asgari ücretle eşitlendi

Kadınların eğitim seviyesine rağmen düşük maaş almasının bir diğer göstergesi, asgari ücretle kıyaslanan kazanç oranları.

• 2006’da üniversite mezunu erkekler, asgari ücretin 2,54 katı maaş alırken, bu oran 2018’de 3 katın üzerine çıktı. Ancak 2024’te 1,71 seviyesine gerileyerek yaklaşık 29 bin TL seviyesine düştü.
• Kadınlarda ise 2006’da 2 kat olan oran, 2018’de 2,25’e ulaştı ancak 2023’te asgari ücretle neredeyse eşitlendi. 2024’te ise üniversite mezunu kadınlar asgari ücretin sadece 1,23 katı, yani yaklaşık 21 bin TL seviyesinde maaş alabiliyor.

Orta sınıfın daralması, eğitimli kesimi de vuruyor

Ekonomik göstergeler, orta sınıfın erimesiyle birlikte eğitimli kesimin de alım gücünün ciddi şekilde düştüğünü ortaya koyuyor. Üniversite mezunları ile vasıfsız işçiler arasındaki gelir farkının giderek kapanması, genç nüfusun eğitime olan bakış açısını ve kariyer planlarını da olumsuz etkiliyor.

Uzmanlar, eğitimli nüfusun ekonomik olarak güçlendirilmesi ve gelir eşitsizliğinin önüne geçilmesi için kapsamlı politikalar geliştirilmesi gerektiğine dikkat çekiyor.