Daron Acemoğlu Nobel Ekonomi Ödülü aldı: Türkiye'de Nobel Ödülü alan üçüncü isim

İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi, Alfred Nobel Anısına 2024 Sveriges Riksbank Ekonomi Bilimleri Ödülü'nü "kurumların nasıl oluştuğu ve refahı nasıl etkilediği konusundaki çalışmalarından dolayı" Daron Acemoğlu, Simon Johnson ve James A. Robinson'a vermeye karar verdi.

ABD'nin en önde gelen üniversitelerinden MIT'de öğretim üyeliği yapan Profesör Daron Acemoğlu, Türkiye'den Nobel Ödülü alan üçüncü isim oldu.

Acemoğlu'na Nobel Ödülü, 'Kurumların Refahı Nasıl Etkilediği' konusundaki çalışmaları nedeniyle verildi.

Dünyanın en prestijli ödüllerinden sayılan ve İsveç Kraliyet Bilim Akademisi tarafından verilen Nobel Ödülü 11 milyon İsveç kronu (1,1 milyon dolar) değerinde.

Komiteden yapılan açıklamada, "Ekonomi bilimlerinde bu yılın ödül sahipleri, uluslar arasındaki refah farklılıklarını anlamamıza yardımcı oldular. Daron Acemoğlu, Simon Johnson ve James Robinson bir ülkenin refahı için toplumsal kurumların önemini ortaya koydular. Hukukun üstünlüğünün zayıf olduğu ve halkı sömüren kurumların bulunduğu toplumlarda büyüme ya da daha iyiye doğru değişim gerçekleşmez. Ödül sahiplerinin araştırmaları bunun nedenini anlamamıza yardımcı oluyor" ifadeleri kullanıldı.

"Büyük bir sürpriz ve onur"

Ödülün açıklanmasının ardından düzenlenen basın toplantısında konuşan Acemoğlu, “Sömürgeciliğin iyi mi yoksa kötü mü olduğunu sormak yerine, farklı sömürgecilik stratejilerinin zaman içinde varlığını sürdüren farklı kurumsal modellere yol açtığına dikkat çekiyoruz. Genel olarak konuşursak, yaptığımız çalışmalar demokrasiden yana. Ancak demokrasi her derde deva değildir" ifadelerini kullandı. New York Times'ın haberine göre demokrasiyi getirmenin zor olabileceğini belirten Acemoğlu, demokrasi olmayan ülkeler için de ekonomik ilerlemeyi hızlandırmak amacıyla bir ulusun kaynaklarından hızla yararlanmak da dahil olmak üzere büyümeye giden yollar olduğunu belirtti.

Acemoğlu uzun zamandır Nobel'i kimlerin kazanabileceğine ilişkin listelerde üst sıralarda yer alıyor, ancak ödülün beklenebilecek bir şey olmadığını söyledi. Atina'dan basın toplantısına katılan Acemoğlu, “İyi bir kariyere sahip olmayı hayal ediyorsunuz ama bu ödül bunun da ötesinde. Bu büyük bir sürpriz ve onur" dedi.

Nobel metni Acemoğlu’nun çalışmalarına konu ettiği kavramlarla dolu

Nobel Komitesi'nin yayınladığı açıklama metninin geniş halinde Acemoğlu’nun sık sık makale ve kitaplarına konu ettiği “Koltuğu kaybetmek istemeyen iktidarlar, çıkarcı kurumlar, iktidarı demokrasiyle devirmek…” gibi kavramlara atıf yapılıyor. İşte o metin:

Hukukun üstünlüğünün zayıf olduğu ve halkı sömüren kurumlara sahip toplumlarda büyüme ya da daha iyiye doğru değişim gerçekleşmez. Ödül sahiplerinin araştırması bunun nedenini anlamamıza yardımcı oluyor. Avrupalılar dünyanın büyük bir bölümünü sömürgeleştirdiklerinde, bu toplumlardaki kurumlar da değişti. Bu bazen dramatik olsa da her yerde aynı şekilde gerçekleşmedi. Bazı yerlerde amaç yerli nüfusu sömürmek ve kaynakları sömürgecilerin yararına kullanmaktı. Diğerlerinde ise sömürgeciler, Avrupalı göçmenlerin uzun vadeli faydası için kapsayıcı siyasi ve ekonomik sistemler kurdular.

Neden fakirleştiler?

Ödül sahipleri, ülkelerin refah düzeylerindeki farklılıkların bir açıklamasının da sömürgeleştirme sırasında ortaya konan toplumsal kurumlar olduğunu göstermiştir. Kapsayıcı kurumlar genellikle fakir olan ülkelerde zaman içinde genel olarak müreffeh bir nüfusla sonuçlanmıştır. Ancak bu kurumlar sömürgeleştirildiğinde bu, bir zamanlar zengin olan eski sömürgelerin şimdi neden fakir olduğunun önemli bir nedeni oldu.

Bazı ülkeler, çıkarcı kurumlar ve düşük ekonomik büyüme ile kapana kısılmış durumdadır. Kapsayıcı kurumların hayata geçirilmesi herkes için uzun vadeli faydalar sağlayacaktır, ancak çıkarcı kurumlar iktidardaki insanlar için kısa vadeli kazançlar sağlar. Siyasi sistem onların kontrolde kalacağını garanti ettiği sürece, kimse onların gelecekteki ekonomik reform vaatlerine güvenmeyecektir. Ödül sahiplerine göre, bu yüzden hiçbir gelişme kaydedilmiyor.

İktidarı devirmek…

Ancak olumlu değişim vaatlerinin inandırıcı olmaması, demokratikleşmenin bazen neden gerçekleştiğini de açıklayabilir. Devrim tehdidi olduğunda, iktidardakiler bir ikilemle karşı karşıya kalırlar. İktidarda kalmayı tercih eder ve ekonomik reformlar vaat ederek kitleleri yatıştırmaya çalışırlar, ancak halkın durum düzelir düzelmez eski sisteme dönmeyeceklerine inanması pek olası değildir. Sonunda tek seçenek iktidarı devretmek ve demokrasiyi tesis etmek olabilir.

Ülkeler arasındaki büyük gelir farklılıklarının azaltılması çağımızın en büyük zorluklarından biridir. Ödül sahipleri bunu başarmak için toplumsal kurumların önemini ortaya koydular.

Nobel Ekonomi Ödülü alan Daron Acemoğlu kimdir?

ABD’deki Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nde (MIT) 1993 yılından beri ders veren Acemoğlu, 1967 yılında İstanbul’da dünyaya geldi. İlköğrenimini İstanbul Kadıköy’deki Aramyan Uncuyan Ermeni İlkokulu'nda tamamladıktan sonra 1986'da Galatasaray Lisesinden mezun oldu. Lisans eğitimini İngiltere’nin York Üniversitesi'nde tamamlayan Acemoğlu, London School of Economist okulunda öğretmenlik yaptı. 2000 yılında ise profesörlük unvanı aldı.

Siyasal ve ekonomik alanlarda yayınlanan akademik eserleri bulunan Acemoğlu, birçok yabancı ekonomi dergisinde editörlük yaptı. Her 2 yılda bir ekonomi alanında yaptığı katkılardan dolayı 40 yaşın altındaki bilim adamlarına verilen ödül olan John Clark madalyası ile 2005 yılında ödüllendirilen Acemoğlu, iktisat alanında yayınladığı makalesiyle 1996 yılının en iyi makalesi ödülünü aldı.

Profesör unvanını aldıktan sonra 2 kez Nobel İktisat alanında aday olarak gösterilen Acemoğlu’na 2013 yılında sosyal bilimler dalında Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük ödülü verildi.