Swallow Song, Mimi ve Richard Fariña

“Reflections in a Crystal Wind” albümünde Richard Fariña’nın şarkısı olarak yer alan “Swallow Song” aslında onun mudur?.. Sözler ona aittir ama ezgi değil. Şarkıyı zaten ilk eşi Carolyn Hester’den duymuştur. Ezgi, Yahudilerin “şabat” (sabbath) günü sofralarında söylenegelen çok eski bir ilahiye, “Tzur Mishelo Achalnu” ya aittir

1964 sonbaharı, New York Manhattan’da akşamın erken saatleri; bohem şairler, yazarlar, ressamlar ve müzisyenler tarafından mesken tutulmuş White Horse Tavern’deki loş ışıklar altındaki bir köşede  20’Ii yaşlarını süren genç yakışıklı bir delikanlı ile ondan çok daha genç görünen dünyalar güzeli bir genç kız, küçük birer tabureye oturmuş, ellerinde birer akustik gitar, ortalarına uzatılmış tek bir ayaklı mikrofonu paylaşarak şarkılarına başlarlar: Swallow Song… Basit bir şarkıdır aslında, ağır tempoda, biraz da acemice  çalan bir gitar, onun sağında solunda tremolo yaparak dolaşan bir gitar daha, onların üstünde de bu iki genç insanın şiirsel güzellikteki vokali. Şarkı, zaten çok da büyük olmayan mekanı doldurmaya başladıkça tavernanın gezeve gedikli tayfası derin bir huşu içinde şarkıyı dinlemeye başlar, bu kez emektar garsonun masaları biraz sessiz olmaları için uyarması gerekmemiştir.

Genç adam yabancı değildir, Richard Fariña’yı yıllardır tanırlar; hem bir şair ve yazar (bitmeyen bir roman üzerinde çalışmaktadır), hem de protest bir folk şarkıcısıdır, barın da sıkı bir müdavimidir; hatta ilk eşi Carolyn Hester ile burada tanışmış ve 18 gün sonra evlenmişlerdir. O sıralarda tanınmış bir folk şarkıcısı olan Carolyn sayesinde o da müziğe adım atmış, önce Carolyn’in menejeri, sonra da sahne partneri olmuştur. İlk çaldığı enstrüman “dulcimer”i de (kanungillerden bir enstrüman), Carolyn’in bir arkadaşından dinleyip büyülenmiş, sonrasında dersler alarak Carolyn’e eşlik etmeye başlamıştır. Carolyn sayesinde hatırı sayılır bir müzik çevresine de girmiştir Fariña. Sonradan dost olacakları Bob Dylan ile Carolyn’in albüm kaydı sırasında tanışmıştır mesela, o yıllarda çok tanınmayan Dylan, albümde ağız mızıkası çalmıştır. Hayatına giren ilk Baez olan ve o dönemde 2 albüm çıkarmış ve haklı övgüler toplamış olan Joan Baez ile yine ilk eşi sayesinde tanışmıştır; bu tanışıklık hayatını değiştirecektir.

Önce ABD, sonra da Avrupa ve Afrika turnelerine çıkan çift, Avrupa konserleri arasındaki uzun boşluklarda Paris’te kalır. 1962’de Fransız kırsalındaki bir folk festivaline katılır Richard. Fransız kırsalı deyince aklınıza bizim kiraz festivalleri gelmesin, Avrupa’dan ve  ABD’den pek çok Beatnik müzisyenin zuhur ettiği müzik festivallerinden biridir bu, ki Beat kuşağının bu festivalleri daha sonraki “Hippy” kuşağının meşhur festivallerine dönüşecektir.

Richard Fariña ablasından dolayı adını bildiği Mimi Baez ile tanışır festivalde. Mimi o sırada henüz lise öğrencisidir ve 17 yaşındadır. Bunun ilk görüşte aşk olup olmadığını bilmiyoruz, muhtemelen öyledir; bildiğimiz, tanışmalarından sonra da yazışmaya devam ettikleri ve bir kaç ay sonraki Edinburgh Folk Festivali’nde buluştukları. Bu arada eşi ABD’ye dönmüş ve boşanma davası açmıştır.

Sonrası hızlı gelişir, Paris’te evlenirler ve ABD’ye geri dönerler. İzleyen 2 yıl kendi şarkıları üzerinde çalışmakla geçer. Richard’ın arası daha çok kelimelerle iyidir, Mimi ise bir Baez’dir, ablasını kısa sürede ülke çapında üne kavuşturan müzikal yetenekler ona da mirastır. İki yıllık hummalı çalışma meyvelerini verir ve 1965’de iki albüm birden çıkarırlar: “Celebrations for a Grey Day” ve “Reflections in a Crystal Wind”. Blues’dan Kelt müziğine geniş bir yelpazeye uzanan ve dönemin protest anlayışıyla harmanlanmış şarkıları, dönemin folk müziğinden daha sofistikedir ve övgüyle karşılanır.

1966 daha da heyecan verici başlar, Richard’ın üzerinde yıllardır çalıştığı “picaresque”  (avare) romanı “Been Down So Long It Looks Like Up to Me” yayınevi tarafından kabul edilir ve basılır.

30 Nisan, güneşli bir Kaliforniya günü.  Richard Fariña Mimi’nin 21. doğum günü için sürpriz bir parti planlamıştır, ancak önce yakınlarındaki Carmel kasabasındaki bir kitapçıda ilk imza gününe katılacaktır, kitabı basılalı henüz iki gün olmuştur. İç kapağında “Bu senin için Mimi” ithafı bulunan romanını imzalar, ardından heyecanla motorsikletine atlar ve çok da uzakta olmayan evine, Mimi’ye doğru giderken kaza geçirir ve orada hayatını kaybeder.

Peki, “Reflections in a Crystal Wind” albümünde Richard Fariña’nın şarkısı olarak yer alan “Swallow Song” aslında onun mudur? Sözler ona aittir ama ezgi değil. Şarkıyı zaten ilk eşi Carolyn Hester’den duymuştur. Ezgi, yahudilerin “şabat” (sabbath) günü sofralarında söylenegelen çok eski bir ilahiye, “Tzur Mishelo Achalnu” ya aittir.

               Yahudi inancına göre Yehova’nın altı günde dünyayı yarattıktan sonra dinlendiği gün olan şabat günü (cumartesi), fiziki bir iş yapılmaz, herkes en temiz giysilerini giyer ve akşam yemeğinde bütün aile bir arada tanrıya şükran duygularını ifade eden sofra ilahileri okur. “Tzur Mishelo Achalnu” bu ilahilerden biridir, ancak şarkının öyküsü bundan da eskiye, belki de 15. yüzyıl İspanyasına kadar uzanır. Çünkü “Tzur Mishelo Achalnu” da ezgisini başka bir şarkıdan, bir Sefarad şarkısından almıştır; yahudi kültüründe dünyevi (seküler) şarkılara ait ezginin üzerine ilahi sözleri yazıldığı vakidir, tersi pek olmaz ama…

               Şarkının en eski adı “Los Bilbilicos” tur, “La Rosa Enflorece” adıyla da bilinir. Bilbil ya da bulbul Sami dillerinde bülbüle verilen isimdir. Orijinal sözlerinin, eski Kastilya İspanyolcası ile İbranice, Aramca ve Arapça dillerinin bir karışımı olan Ladino dilinde olması, şarkının doğum yerinin İspanya olduğuna işaret ediyor. İspanya’da yerleşik Sefarad Yahudilerinin dili olan Ladino, Yahudilerin 1492’de İspanya’dan göçe zorlanması ile birlikte gittikleri her yere taşınmıştır. İspanya’da ya da göç edilen başka bir yerde yaratılmış bu şarkının bir Sefarad şarkısı olduğu çok barizdir. Türkçe çevirisi:

               Bülbüller ötüyor

               Aşkla iç çekerek

               Ruhum ve kaderim

               Yalnız senin ellerinde

Güller açar Mayıs’ta

Ama ruhum ve kaderim

Aşkın ıstırabını çeker

Daha çabuk gel kumrum

Daha çabuk gel bana

Daha çabuk sevdiceğim

Gel kurtar beni

Muhtemelen 15. Yüzyıl İspanyasındaki Sefarad toplumundan doğan bir şarkının Fariñaların kırlangıcına dönüşmesinin hikayesi bu kadar, tabii arada ve sonrasında şarkıyı çok güzel yorumlayanlar hiç eksik değil. Hepsi güzeldir, dinleyiniz, dinletiniz.

Bülbül, kırlangıç, ibibik, hangisi öterse ötsün, sevenler tez kavuşsun…

Gülsen Hanım, aşağıdakiler 2 ayrı kutu şeklinde sayfada herhangi bir yere konulabilir, yazının devamı değil.

Bu güzel şarkı, 2005 yılında Ferhat Göçer tarafından da “Yastayım” adıyla yorumlanmış, Türkçe şarkı sözleri Ercan Saatçi’ye ait.