Sosyal güvenlik sistemi alarm veriyor: Emeklilerin milli gelirden aldığı pay hızla düşüyor

İstanbul Planlama Ajansı’nın (İPA) yayımladığı “Sosyal Güvenlik Sisteminde Sürdürülebilirlik: Türkiye’nin Sosyal Güvenlik Karnesi” raporu, sosyal güvenlik sisteminin içinde bulunduğu tehlikeleri ve emeklilerin giderek azalan milli gelir payını çarpıcı bir şekilde ortaya koydu.

İPA Başkanı Dr. Buğra Gökce ve vergi uzmanı Dr. Ozan Bingöl liderliğinde hazırlanan raporda, Prof. Dr. Aziz Çelik, Prof. Dr. Murat Şeker ve Doç. Dr. Burak Cop’un katkıları dikkat çekiyor. Raporda, İstanbul gibi büyük şehirlerde emeklilerin yaşam mücadelesinin giderek zorlaştığına vurgu yapılırken, öne çıkan grafikler sosyal güvenlik sisteminin sürdürülemez hale geldiğini ortaya koyuyor.

İPA tarafından yayımlanan “Sosyal Güvenlik Sisteminde Sürdürülebilirlik, Türkiye’nin Sosyal Güvenlik Karnesi” başlıklı rapor, sosyal güvenlik sistemindeki çöküş sinyallerini gözler önüne serdi. Raporda, emeklilerin milli gelirden aldığı payın 2010’da %6,8 iken 2022’de %4,5’e düştüğü, sosyal güvenlik sistemindeki aktif/pasif oranının ise cumhuriyet tarihinin en düşük seviyesine gerilediği belirtildi.

Sosyal güvenlikte derin sorunlar

Raporda, sosyal güvenlik sisteminin temel sorunları şöyle sıralandı:
- Düşük istihdam oranı
- Kayıt dışı istihdam
- Ücretlerin düşüklüğü
- Sık sık çıkarılan aflar ve popülist müdahaleler
- Kurumsal zafiyetler ve kötü yönetim
- Bütçeden sosyal güvenliğe ayrılan kaynakların yetersizliği
Bu sorunlar, sosyal güvenlik sistemini hem sürdürülemez hale getiriyor hem de emekliler başta olmak üzere toplumun geniş kesimlerini olumsuz etkiliyor.

Aktif/pasif oranı çöküyor

Raporda “Aktif/pasif oranı” olarak bilinen çalışan ve emekli sayısı arasındaki dengeye dikkat çekildi. Türkiye’de bu oran 2023’te 1,63 seviyesine gerilerken, birçok Avrupa ülkesinde bu oran 2’nin üzerinde seyrediyor. Bu durum, sosyal güvenlik sisteminin finansman yükünün giderek artacağı anlamına geliyor.

Emeklilerin milli gelirden aldığı pay hızla azalıyor

Rapora göre, Türkiye ekonomisi 2003-2022 döneminde %5,4 oranında büyümesine rağmen, emeklilerin milli gelirden aldığı pay düzenli olarak düştü. 2010’da GSYH’nin %6,8’ine denk gelen emekli aylığı ödemeleri, 2022’de %4,5’e kadar geriledi. Bu düşüş, emeklilerin alım gücünü hızla kaybetmesine neden oldu.

İşgücüne katılım ve genç nüfus sorunu

Raporda, Türkiye’de işgücüne katılım oranının OECD ülkeleri arasında en düşük seviyede olduğu ve bu durumun sosyal güvenlik sistemindeki prim dengesini olumsuz etkilediği belirtildi. İşgücüne katılım oranındaki düşüklük, sosyal sigorta sisteminin sürdürülebilirliğini tehdit ediyor.

Ayrıca, demografik fırsat penceresinin kapanacağına dair projeksiyonlar da dikkat çekiyor. Raporda, 2030’un ilk yarısından itibaren yaşlı nüfusun %15’i aşacağı ve çalışan nüfusun hızla azalacağı vurgulandı. Bu durum, sosyal güvenlik sistemindeki sorunları daha da derinleştirecek bir tabloya işaret ediyor.

İPA’nın yayımladığı bu rapor, sosyal güvenlik sistemindeki kriz sinyallerinin ciddiyetini ortaya koyuyor. Düşen aktif/pasif oranı, emeklilerin milli gelirden aldığı payın azalması ve genç nüfusun hızla düşmesi gibi faktörler, sistemin sürdürülebilirliğini ciddi şekilde tehdit ediyor. Uzmanlar, sosyal güvenlik sisteminde yapısal reformların bir an önce hayata geçirilmesi gerektiğini vurguluyor.