Dünyada kıyısında kilometrelerce falezleri bulunan tek kent: Antalya'da katliam

Antalya’nın önemli doğal miraslarından biri olan falezler önce kentleşme baskısıyla betonlaştı, bugün ise turizm amaçlı kıyı kullanımı yüzünden tahrip ediliyor. Kent merkezinde Konyaaltı ve Muratpaşa ilçeleri sınırlarında yer alan falezler, Akdeniz foku, gökdoğan büyük nalburunlu yarasa, yalıçapkını ve atmaca gibi canlı türlerinin yanı sıra onlarca bitki türüne de ev sahipliği yapıyor. Ancak iki ayrı koruma statüsünün yanında uluslararası sözleşmeler ve Kıyı Kanunu’nun kısıtlayıcı hükümlerine rağmen falezlerdeki tahribat bir türlü durdurulamıyor. Otellerin inşa ettiği iskeleler, asansör, kafe ve restoran gibi kullanımlar yüzünden kentin denize bakan yüzü giderek tahrip oluyor. Kıyı işgallerinden elde edilen ‘işgaliye’ ücretlerini ‘kamu yararı’ olarak gören İdarenin göz yumduğu tahribatlar, Antalya’nın turizmdeki en önemli avantajlarından biri olan doğal mirasın yok oluşunu da hızlandırıyor.

Antalya’nın Muratpaşa ilçesi Şirinyalı Mahallesi’nde bulunan 5 yıldızlı bir otelin sahilinde asansör yapımına başlandığı iddiası kent kamuoyunda tepkiyle karşılandı. Önceki gün Akdeniz fokunun görüldüğü kıyıda, ertesi sabah balyoz sesleri eşliğinde inşaat çalışmasının başladığını gören vatandaşlar, falezlerdeki inşaatın tadilatta olan otelin kıyı kullanımı için asansör yapmak amacıyla başladığını öne sürdü.

Akra Barut Otel’in sahil kesiminde asansör inşaatı olduğu öne sürülen çalışmalar devam ediyor.

Falezler nesli tehdit altındaki Akdeniz fokunun yaşam alanı

Antalya falezlerinin kara kesimi Nitelikli Doğal Koruma Alanı, deniz kesimi ise Cumhurbaşkanı Kararı ile Kesin Korunacak Hassas Alan ilan edildi. Falezlerin denizle buluştuğu bölge açıkları ise nesli kritik olarak yok olma riski altındaki Akdeniz fokları (Monachus monachus) için yaşam alanı. Tüm dünyada sayıları 700 civarında olan Akdeniz foklarının yaklaşık 100 kadarının Türkiye’de yaşadığı biliniyor. Antalya kıyılarındaki falezlerin olduğu bölge ise Akdeniz foklarının tüm Akdeniz’deki son sığınakları arasında.

Tadilata alınan Akra Barut Otel’in sahil kesiminde asansör inşaatı olduğu öne sürülen çalışmalar devam ediyor.

Korunan alanlar için mevzuat çok, koruma yok

Gazeteci Yusuf Yavuz’un haberine göre, Antalya falezleri turizm ve kıyı kullanımı baskısı yüzünden yeterince korunamıyor. Türkiye’nin de taraf olduğu Avrupa’nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (Bern) ile Akdeniz’in Kirliliğe Karşı Korunması (Barselona) sözleşmelerinin yanı sıra ulusal mevzuatta yer alan Kıyı Kanunu ve Milli Parklar Kanunu gibi düzenlemelerin kısıtlayıcı hükümleri bulunuyor. Ayrıca 2020 yılında çıkarılan 5/1 Numaralı Ticari Amaçlı Su Ürünleri Avcılığının Düzenlenmesi Hakkında Tebliğ, Akdeniz fokunun yaşadığı sualtı ve su üstü girişli kıyı mağaralarında ışık kullanmayı ve her türlü vasıta ile dalışa yasaklama getirdi. Ancak korumadan yana alınan bunca tedbir ve ilgili mevzuat falezler konusunda bir türlü sağlıklı biçimde işletilmiyor. Son yıllarda Antalya’da sık karşılaşılan yavru fok ölümleri de, bu tedbirlerin yeterince alınamadığının bir göstergesi.

Antalya falezlerinin koruma statüleri: Mavi taralı alan nitelikli doğal koruma alanı, kırmızı alan ise kesin korunacak hassas alan

Yavaş işleyen bürokrasi, koruma çabası için caydırıcı unsur

Antalya falezlerinin doğu kesiminde son yıllarda birbiri ardına başlayan asansör yapımları, otellerin kıyı kullanımını kolaylaştırmayı amaçlıyor. Duyarlı vatandaşların falezlerdeki tahribatlara ilişkin yaptığı şikâyet başvurularının sürüncemede bırakılması ve belediyeler ile ilgili bakanlıklar arasındaki evrak ve bürokrasi trafiği, telafisi olanaksız zararların doğmasına neden oluyor. Zamanında müdahale edilemeyen usulsüz işlem ve uygulamalar yüzünden bir zamanlar denize dökülen şelaleleriyle ünlü bu karstik miras asım adım yok oluyor.

Bir karstik doğal miras olan Antalya falezlerinde bir zamanlar yan yana denize akan şelaleler vardı

Falezler sadece ‘manzara seyredilen kayalıklar’ değil

Falezlerin yalnızca ‘deniz manzarasının seyredildiği kayalıklar’ olarak görülmesi koruma çabalarını da güçleştiriyor. Akdeniz’in milyonlarca yıllık öyküsünü de barındıran falezler, Antalya’nın en önemli jeolojik miraslarından biri. Aynı zamanda çok sayıda bitki ve canlı türüne de ev sahipliği yapan falezlerde yapılan bilimsel çalışmalarda falezlerin doğu kesiminde tespit edilen bitki türleri arasında, pişik geveni (Acantholimon acerosum), sıyırcık (Daphne gnidioiedes), Lara çöveni-etekli çöven (Gypsophila pilulifera), boynuzlu şebboy (Matthiola longipetala subsp.), tüylü ferace (Petrorhagia hispidula), Serik zarçiçeği (Petrorhagia pamphylica) gibi türler yer alıyor.

Konyaaltı bölgesi falezlerinde ise ağırlıklı olarak maki topluluklarının yayılış gösterdiği tespit edildi. Bunlar arasında püren (Erica manipuliflora), ipeksi defne-gökçe (Saphne sericea), çılbırtı (Fontanesia philliraeoides), defne (Laurus nobilis), mersin (Myrtus communis), zeytin (Olea europaea), akşakesme (Phillyrea latifolia) kermes meşesi (Quercus coccifera) gibi bitkiler yer alıyor.

Antalya falezlerinde endemik türler de yaşıyor

Antalya falezlerinde ayrıca kayalık vejetasyonunun karakteristik bitkileri olan ak andızotu (Inula heterolepis), sarı banotu (Hyoscyamus aureus) gibi türlerin yanında nesli tehlike altında bulunan Antalya topuzu (Echinops antalyensis) ile endemik türler arasında bulunan yalışincarı (Onosma strigosissima) ve koca havacıva (Alkanna macrophylla) yer alıyor.

Falezlere sırtını dönen turizm kenti

Dünyada çok az kent böylesi falezlere sahip. Peru’daki Paracas Ulusal Parkı, etkileyici ve çıplak kıyı uçurumlarını da barındırıyor. Deniz aslanları ve penguenlerin de yaşam alanı olan Paracas Ulusal Parkı’nda sıkı koruma tedbirleri uygulanırken aynı zamanda ülkenin en önemli turistik alanlarının başında geliyor. Doğal kaynak yönetiminin sağlıklı işlediğinde yerel halka da önemli bir ekonomik kaynak aktarılabildiğinin örneklerinden biri olan Paracas Ulusal Parkı, dünyanın her yerinden ziyaretçiyi ağırlıyor.

Fransa’da kamulaştırılan kıyıları çevre polisi koruyor

Kıyı koruma konusunda Fransa’nın ortaya koyduğu model ise daha önemli. Atlas Okyanusu, Manş Denizi ve Akdeniz’e kıyısı olan Fransa’da gösterişli kıyı uçurumları (falezler) da bulunuyor. Türkçede ‘yalıyar’ olarak kullanılan kıyı uçurumları, Fransızcadan (Falaise) dilimize geçen falez kelimesi son yıllarda daha yaygın kullanılıyor. Fransa’da kıyıları korumak için 1975’te kurulan Kıyı Koruma Ajansı (Conservatoire du Littoral), her yıl kıyı alanlarını kamulaştırarak o bölgelerde yaşayan halk ve yerel yönetimlerin de iş birliği ile bu alanların korunmasını sağlıyor. Ajansın amblemi ise kıyı kumullarında yetişen bir tür boğa dikeni. Tıpkı Antalya falezlerinde yetişen ve nesli tehdit altında olan Antalya topuzu gibi bir tür bu. Ajans bünyesinde 900 civarında kıyı koruma görevlisi var ve bunlar yerel halktan, derneklerden seçiliyor. Bu görevliler 300 civarında ‘Çevre Polisi’nin gözetiminde görev yapıyor. Hem doğa, hem de insanların canı korunuyor.